21 lutego - Dzień Języka Ojczystego

05.02.2021 • Monika Nawrat

„A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”. Mikołaj Rej

21 lutego obchodzimy Dzień Języka Ojczystego. To wydarzenie często określane jest mianem Międzynarodowego Dnia Dziedzictwa Językowego. Ten szczególny dzień, przypomina nam o roli i miejscu języka polskiego w życiu każdego Polaka. Powinniśmy uczyć się nowych słów, ich znaczeń, a także poprawnie je pisać i wymawiać. Te umiejętności pozwolą zbudować nam swoją tożsamość. Poprawne operowanie polszczyzną pomaga nam w wielu aspektach naszego życia.

Dlaczego Dzień Języka Ojczystego akurat przypada 21 lutego?

Na datę obchodów tego święta wybrany został dzień, upamiętniający wydarzenia z 1952 roku. W miejscowości Dhaka doszło do demonstracji, a następnie zamordowania pięciu studentów, domagających się uznania ich języka ojczystego, jakim był język bengalski.

Wiele języków na świecie niestety zaczęło znikać. Przez liczne migracje ludności, przeprowadzki za poszukiwaniem pracy gubi się tożsamość narodową. Od 1950 roku 250 języków  przestało istnieć. Te przykre informacje poruszyły UNESCO, organizację odpowiadającą za współpracę międzynarodową w dziedzinie kultury, sztuki i nauki. Dlatego w czasie  30. Sesji Konferencji Generalnej UNESCO 17 listopada 1999 roku wprowadzono Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego.

Dziś na całym świecie istnieje ponad 6 tysięcy języków. Jednak około 80% ludzi posługuje się zaledwie 83 językami. Według danych UNESCO z 2008 roku do najbardziej popularnych języków należą: chiński (1170 mln użytkowników), angielski (1135 mln), hiszpański (450 mln), hindi (400 mln) i arabski (350 mln). Polszczyzną posługuje się 40 milionów ludzi w Polsce i poza jej granicami.

Skąd pochodzi określenie „język ojczysty”? Wielu językoznawców uważa, że omawiane określenie pochodzi od wyrazu „ojciec”. Dlaczego? W naszej kulturze to właśnie linia męska wiązana jest bardziej z przekazywaniem dziedzictwa.

W imię upamiętnienia języka polskiego powstały polskie kampanie społeczne, które  do dziś dbają o rozwój i upamiętnienie polszczyzny. Należą do nich:

• „Ojczysty - dodaj do ulubionych” – kampania  organizowana przez Narodowe Centrum Kultury i Radę Języka Polskiego. Ma na celu podnoszenie świadomości językowej oraz kształtowanie poczucia odpowiedzialności za polszczyznę.
   
• „Słowo do  słowa” – gra językowa, narzędzie przyjaznego kształtowania umiejętności językowych. Dzięki niej uczestnicy w sposób przyjazny i ciekawy uczą się podstawowych zasad języka polskiego. Zabawa językowa jest zróżnicowana i mogą w nią grać dorośli oraz najmłodsi. Można ją znaleźć na stronie internetowej, pod adresem: http://slowodoslowa.pwn.pl/.
   
• „Język polski jest ą-ę” – to kolejna kampania, mająca na celu obronę znaków diakrytycznych. Ponadto ma przeciwdziałać zubożeniu języka polskiego i zachęcać do używania charakterystycznych polskich liter, tj: ą lub ę. Znaki diakrytyczne (np. ę, ą, ó, ź, ć) są uznawane za najbardziej charakterystyczne dla języka polskiego, jednak Polacy używają ich coraz rzadziej.
   

W Polsce wyróżniamy dziewięć języków zagrożonych wyginięciem. Należą do nich: kaszubski, dolnosaksoński, białoruski, poleski, romski, rusiński, słowiński, wilamowski oraz jidysz.  Można znaleźć je  w Atlasie Języków Zagrożonych utworzonym przez UNESCO. 

Do najbardziej zagrożonych należy język wilamowski. W 1945 roku zakazano używania języka wilamowskiego, zakaz ten uchylono w 1956 roku, wraz z osłabnięciem reżimu komunistycznego. Język wilamowski wykształcił  własną literaturę, której autorem jest Florian Biesik. Pisarz stworzył piękny poemat pt.: „Of jer wełt” („Na tamtym świecie”).

Jedynym językiem zagrożonym, który prawnie posiada w Polsce status języka regionalnego, jest kaszubski – obecnie przeżywa odrodzenie. W imię obrony kaszubskiego powstało nawet kaszubskie radio, pojawiły się dwujęzyczne nazwy miasteczek,  w tym języku wydane są również liczne czasopisma i książki.

W języku jidysz ukazuje się miesięcznik „Dos Jidisze Wort – Słowo Żydowskie”. Samego języka można nauczyć się na kursach organizowanych przez społeczno-kulturalne organizacje mniejszości żydowskiej. O tradycje języka dba także Teatr Żydowski w Warszawie.

Językiem romskim w Polsce posługuje się niemal 20 tysięcy osób.  Są to przeważnie grupy ludzi, które oprócz języka ojczystego posługują się na co dzień językiem polskim. 
W języku romskim wydawane są liczne czasopisma, wśród których są m.in. „Kwartalnik Romski” oraz „Romano Atmo”.

Ciekawostki:

• Ponad 10 000 osób uczy się języka kaszubskiego w kilkudziesięciu szkołach
• Od 2005 roku można zdawać z kaszubskiego maturę
• Od 2001 r. łękomczyzna nauczana jest również w formie specjalności filologicznej na Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie