Żandarmeria we Francji - Historia i teraźniejszość
17.11.2022 • Krystyna Kazana
26 listopada francuska Żandarmeria Państwowa obchodzi święto swojej patronki Świętej Genowefy. Stanowi ona wydzieloną formację francuskiej Policji, a równocześnie jest częścią francuskich sił zbrojnych. Z tej okazji chcielibyśmy Państwu przybliżyć tę instytucję.
Foto: pixabay.com/didierchalumeau
RYS HISTORYCZNY
Żandarmeria jest spadkobierczynią francuskiej Straży Porządkowej, której początki sięgają Wojny Stuletniej (1333-1457), powołanej w celu kontroli przestrzegania dyscypliny wojskowej. Deklaracja z 1536 roku rozszerzyła jej prerogatywy na całą ludność cywilną. Reformy z XVIII wieku doprowadziły do utworzenia pierwszej Policji o charakterze państwowym. Na mocy edyktu z 1720 roku, jednostki Żandarmerii otrzymały stałą siedzibę, co pozwalało utrzymać ciągłość ich służby. Po reformie z 1778 roku, wszystkie jednostki utworzyły jeden korpus: Straż Porządkową, liczącą - u progu Rewolucji 1789 roku - 4 414 mężczyzn.
Okres ten był decydujący, gdyż określał prerogatywy najpierw Straży, a następnie Żandarmerii na kilka następnych wieków, a mianowicie: poszukiwanie i pościg za przestępcami, zapewnienie swobodnego przepływu dóbr i osób, nadzór nad przemarszem wojsk, dbanie o bezpieczny przebieg świąt i innych zgromadzeń, zapewnienie w każdych okolicznościach - bezpieczeństwa i spokoju publicznego.
16 lutego 1791 roku weszła w życie ustawa, która stworzyła nową instytucję, spadkobierczynię dawnej Straży: Żandarmerię Państwową. Ustawa z 17 kwietnia 1798 roku, traktowana jako Wielka Karta Żandarmerii, zreformowała instytucję i doprowadziła do liczebnego wzrostu szeregów do 10 000 ludzi. Dowództwo powierzono generałowi, a następnie marszałkowi Bon Adrien Jeannot de Moncey.
Za czasów Restauracji (Restauracja Burbonów 1814-1830) stan liczebny instytucji drastycznie zmniejszył się - nastąpiły czystki w związku z udziałem żandarmów w wojnach napoleońskich.
Legion Afrykański, stworzony w 1839 roku, wykazał się szczególną odwagą w bitwie pod Taguin w 1843 roku. Kilka lat póżniej, w 1849 roku, Gwardia Republikańska została dołączona do Żandarmerii. Dekret z 1854 roku zreorganizował instytucję. Także za czasów Drugiego Cesarstwa, Żandarmeria ponownie wykazała się znajomością zasad walki, biorąc udział w wojnie krymskiej, w czasie oblężenia pod Sewastopolem w 1855 roku, jak również w czasie wojny francusko-pruskiej w 1870 roku.
W czasie I Wojny Światowej i zgodnie z obowiązującymi przepisami, żandarmeria musiała przyjąć na siebie mało zaszczytną rolę administratora wojsk i jej rola straciła na znaczeniu.
Okres międzywojnia był także czasem wielu zmian w ramach Francuskiej Żandarmerii Państwowej. W 1921 roku powstały plutony mobilne Żandarmerii Departamentalnej, stanowiące wzmocnienie brygad Żandarmerii. Jednostki te w 1926 roku przyjęły nazwę Republikańskiej Straży Mobilnej GRM. Między 1927 a 1939 rokiem, zostało utworzonych 16 legionów. W 1933 roku utworzono grupę specjalną Satory, która dostarczała kadr i uposażenia do 45 Batalionu Wozów Bojowych. Ten ostatni odpierał atak w czasie walk w Ardenach we wrześniu 1940 roku. Monument upamiętniający ten czyn usytuowany jest w SY (8 Departament Francji).
W czasie okupacji Żandarmeria znalazła się pod rządami Vichy i niemieckiego okupanta. Część żandarmów brała udział przy deportacji Żydów i aresztowaniu uchylających się od obowiązku pracy, wprowadzonego przez Rząd Vichy. Inni wybrali ruch oporu i walczyli o wyzwolenie kraju, w pojedynkę lub w zgrupowaniu (zgrupowanie Daucourt i Thiolet). Wielu żandarmów uczestniczyło w wojnach dekolonizacyjnych, a mianowicie w Indochinach i w Afryce Północnej. W Indochinach stanowili drugą siłę wojskową, Żandarmeria zabezpieczała tam misje rozpoznawcze i ochronę najdalej wysuniętych posterunków, atakowanych często przez żołnierzy Viet-minh. W czasie tego konfliktu, Mobilna Gwardia Republikańska licząca wtedy 15 000 tysięcy straciła 682 ludzi, a 1500 zostało rannych. W Afryce Północnej, 541 oficerów, podoficerów, żandarmów pomocniczych i harkis (Algierczycy, którzy brali udział po stronie Francuzów w czasie wojny w Algierii) zginęło na polu walki między 1952 a 1962 rokiem.
Począwszy od II Wojny Światowej, Żandarmeria została znacznie zróżnicowana i zmodernizowana. Jej dowództwo wyższe, po połączeniu z wojskowym wymiarem sprawiedliwości i z Żandarmerią w 1947 roku, zyskało w 1981 roku nową autonomię wraz z utworzeniem Dyrekcji Generalnej Żandarmerii Państwowej. Od 1947 roku była kierowana przez prefekta, sędziego lub prokuratora, a od 2004 roku przez generała Żandarmerii.
Żandarmeria Departamentalna rozwijała się wraz z utworzeniem jednostek specjalistycznych, w których skład wchodził wyszkolony, specjalistyczny personel. Dzisiaj jej rolą jest ochrona osób i mienia (plutony ochrony i interwencji – PSIG – utworzone w 1975 roku, plutony górskie, brygady rzeczne, sekcje powietrzne) policyjne ruchu drogowego (brygady zmotoryzowane, eskadry i brygady drogowe), brygady Policji Sądowej (jednostki poszukiwawcze, Instytut Poszukiwań Kryminalnych Żandarmerii Krajowej pracującej dla Policji Naukowej). Ponadto, dla wzmocnienia i polepszenia pracy brygad – w 1960 roku zostały stworzone Centra Operacyjne Żandarmerii (COG) oraz w 2005 roku Wspólnoty Brygad (COB).
Żandarmeria Mobilna, która zastąpiła Mobilną Gwardię Republikańską z 1954 roku, pozostała specjalistyczną jednostką przeznaczoną do utrzymania porządku.
Po wydarzeniach z 1968 roku i wnioskach, jakie z tych wydarzeń wyciągnięto, Żandarmeria Mobilna została wyposażona w centrum doskonalenia, utworzone w Saint-Astier w 1969 roku. Podobnie, w latach siedemdziesiątych, aby sprostać wzrostowi zagrożenia terrorystycznego, powstała Grupa Interwencyjna Żandarmerii Państwowej (GIGN).
Foto: pixabay.com/Dylan_Agbagni
Żandarmeria we Francji zawiera również jednostki wyspecjalizowane, wśród których należy wymienić:
- Gwardię Republikańską, której zadaniem jest ochrona najwyższych władz państwowych i siedzib tych organów,
- Żandarmerię Morską, której zadaniem jest zagwarantowanie arsenałów i obiektów należących do dowództwa Marynarki. Dysponuje flotą patrolową dla prowadzenia misji na morzu. Spełnia funkcje Policji Sądowej i Policji Administracyjnej,
- Żandarmeria Powietrzna, której zadaniem jest kontrola na cywilnych lotniskach i prowadzenie dochodzeń sądowych, będących następstwem wypadków,
- Żandarmerię zabezpieczającą uzbrojenia nuklearne,
- Korpus Żandarmerii Technicznej i Administracyjnej dla oficerów i Korpus Wsparcia Technicznego i Administracyjnego Żandarmerii Państwowej utworzony w 2000 roku, dla zapewnienia wsparcia i zaplecza dla całej Żandarmerii.
Obecnie Francuska Żandarmeria Państwowa liczy ponad 100 000 kobiet i mężczyzn, czynnych zawodowo i w rezerwie, działających na terenie Francji metropolitalnej i terytoriach zamorskich. W ramach międzynarodowych akcji i misji obronnych, Żandarmeria posiada stały kontyngent zagraniczny, liczący blisko 1200 osób.