Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka
20.12.2023 • Agata Malinowska
Dzień Praw Człowieka (ang. Human Rights Day) to święto obchodzone corocznie 10 grudnia, ustanowione 1950 roku przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w rocznicę podpisania Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. I chociaż samo pojęcie praw człowieka było obecne w świadomości społecznej już od dawna, to właśnie 10 grudnia 1948 roku w Paryżu, Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło Powszechną Deklarację Praw Człowieka, w której ujęto wszystkie najistotniejsze prawa człowieka.
Grafika: kstudio on Freepik
Przyczyniło się do tego doświadczenie drugiej wojny światowej, które nakazało niejako na nowo przyjrzeć się jeszcze raz człowiekowi i jego prawom. Przyjęta Powszechna Deklaracja Praw Człowieka formalnie uznała prawa człowieka za jeden z priorytetów społeczności międzynarodowej, stając się źródłem inspiracji dla wielu traktatów międzynarodowych. Jest ona zbiorem praw człowieka i zasad ich stosowania. Mając na uwadze przesłanie Deklaracji, należy podkreślić, że jest ona ponadczasowa i stanowi kamień węgielny pod wciąż rozwijający się system ochrony praw człowieka. Ugruntowuje równość i godność każdego człowieka oraz stanowi, że podstawowym obowiązkiem każdego rządu jest zapewnienie wszystkim ludziom korzystanie ze wszystkich niezbywalnych praw.
Współcześnie mianem pojęcia praw człowieka określa się podstawowe prawa, które przysługują każdemu człowiekowi od momentu narodzin aż do śmierci bez żadnego wyjątku – niezależnie od jego pochodzenia, koloru skóry, narodowości, płci, religii czy wyznawanych poglądów. Wynikają one z przyrodzonej godności człowieka, którą utożsamiana się z pojęciem człowieczeństwa. Prawa człowieka występują wyłącznie w relacjach jednostki z państwem. Ich podmiotem jest człowiek.
Każdy z nas ma prawo do życia, prawo do wolności, do wolności wypowiedzi oraz prawo do podejmowania decyzji, które mają wpływ na nasze życie. Wszyscy mamy prawo do życia wolnego od wszelkich form dyskryminacji. Mamy prawo do prywatności i sprawiedliwości, prawo do obrońcy czy to, że nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych. Te prawa dotyczą każdego z nas.
Art. 30 Konstytucji RP wskazuje, że „przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona niezbywalna i nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych”. Wszystkie zatem organy władzy publicznej są zobowiązane do jej poszanowania i ochrony. Poszanowanie godności ludzkiej polega na powstrzymywaniu się od działań stwarzających dla niej zagrożenie. Natomiast ochrona polega na podejmowaniu działań usuwających zagrożenia dla niej. Odmowa poszanowania praw człowieka stanowi nie tylko krzywdę dla jednostki, ale sprzyja niepokojom społecznym i politycznym oraz przemocy i konfliktom zarówno wewnątrz społeczeństw, jak i między narodami. Z tego powodu poszanowanie praw człowieka, których źródłem jest godność ludzka, uważa się za podstawę wolności, sprawiedliwości i pokoju na świecie. To są wartości szczególnie ważne dla człowieka, wynikające z jego podstawowych potrzeb egzystencjalnych.
Pomimo jednak znacznych postępów, podstawowe zasady Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka są wciąż wystawiane na próbę na całym świecie. Obchodzony każdego roku 10 grudnia Międzynarodowy Dzień Praw Człowieka w sposób szczególny poświęcony jest orędownikom praw człowieka na całym świecie, którzy dążą do zapewnienia ochrony własnych praw oraz praw innych i wkładają wiele wysiłku w działania zapewniające przestrzeganie ich na co dzień.
W działaniach Policji respektowanie praw i wolności człowieka stanowi niezbędny komponent i wyznacznik funkcjonowania formacji, jaką jest Policja w demokratycznym państwie prawa. Jako ewenement na skalę europejską w polskiej Policji od 2004 roku działają policyjni Pełnomocnicy ds. ochrony praw człowieka, których głównym zadaniem jest propagowanie praw człowieka i dbanie o przestrzeganie standardów ich ochrony w jednostkach Policji. Każdy policjant będący funkcjonariuszem publicznym ma konstytucyjny obowiązek poszanowania i ochrony godności człowieka i wynikających z niej praw i wolności. Policjant wykonujący czynności służbowe ingeruje w prawa i wolności człowieka. Jednak ingerencja nie jest tym samym co łamanie tych praw. Działając zgodnie z prawem na podstawie ustaw, policjant ma uprawnienie do tej ingerencji. Zatrzymanie osoby jest ingerencją w prawo do wolności osobistej, a np. użycie broni – ingerencją w fundamentalne dla każdego człowieka prawo do życia. Prawa człowieka nie wykluczają podejmowania przez Policję nawet najbardziej dolegliwych działań, jednak zobowiązują, aby były one realizowane zgodnie z prawem.
Dzień praw człowieka to szczególny czas dla każdego funkcjonariusza Policji w uświadomieniu sobie znaczenia zapisu art. 14 pkt 3 ustawy o Policji, który stanowi, że „Policjanci w toku wykonywania czynności służbowych mają obowiązek respektowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka”.
Mając powyższe na uwadze, policjant kierując się obowiązującym prawem zobowiązany jest do jego stosowania. Do traktowania każdego człowieka w sposób humanitarny, z poszanowaniem godności ludzkiej oraz praw i wolności człowieka we wszystkich czynnościach, jakie podejmuje.