Interwencje Policji wobec osób z zaburzeniami psychicznymi

15.03.2023 • Karina Pohoska

Zaburzenia psychiczne to temat rzeka i niestety nie charakteryzują się jednym wzorcem zachowania, które pomogłoby w ustaleniu – czy ktoś faktycznie jest nimi dotknięty. Warto jednak, przy podejmowaniu interwencji, postępować w sposób przezorny, licząc się z możliwością, że stan psychiczny danej osoby może wymagać specjalnego podejścia i traktowania.

Grafika: kjpargeter on Freepik

O tym, jak ogromny wpływ zaburzenia psychiczne mogą mieć na zachowanie człowieka, policja na całym świecie przekonała się niejednokrotnie. Bywa tak, że osoba doświadczająca zaburzeń psychicznych nagle staje się niezwykle silna i odporna na wszelkie techniki obezwładniające. Bardzo prawdopodobne jest, że nie odróżniając rzeczywistości od urojeń, może również nie odczuwać bólu. Stosowanie wobec niej środków przymusu bezpośredniego, bez przygotowanego planu działania, może być zatem nie tylko nieskuteczne, ale również niebezpieczne dla zdrowia i życia zatrzymywanej osoby.

Jak rozpoznać osobę z zaburzeniami psychicznymi?

Objawami MOGĄ być m.in. impulsywność, agresja, utrata wiary w siebie, długotrwały smutek, nadpobudliwość, spadek samopoczucia, rozdrażnienie. Mogą, ale NIE MUSZĄ. Nie ma jednolitego wzoru zachowania osób z zaburzeniami psychicznymi, za pomocą którego dałoby się jednoznacznie ustalić, czy ktoś jest nimi dotknięty. Warto postępować w sposób przezorny i przy podejmowaniu każdej interwencji liczyć się z możliwością, iż stan psychiczny tej osoby może wymagać specjalnego podejścia. Objawy mogą występować z różnym nasileniem, przechodzić z jednego w drugi lub zanikać.

Należy zachować szczególną ostrożność w stosunku do osób:
• Dziwnie zachowujących się: dezorientacja i agresywne zachowanie osoby, które często jest przyczyną wezwania Policji lub podjęcia interwencji przez patrol.
• O nietypowym wyglądzie: osoba może mieć na sobie niekompletną lub niepasującą do pogody odzież.

Stwórz plan działania

Każde podjęcie bezpośredniej konfrontacji z osobą potencjalnie zaburzoną psychicznie, powinno być zaplanowane z uwzględnieniem celów interwencji, którymi mogą być np. założenie kajdanek, unieruchomienie osoby do czasu przyjazdu pogotowia lub, jeżeli ratownicy są już obecni, podania jej środków uspokajających. Policjant musi wiedzieć, co chce osiągnąć swoją interwencją i stosować się do przygotowanego planu działania. Jeżeli go nie posiada, nagle może się okazać, że stosując nadmierną siłę lub przedłużając jej użycie, funkcjonariusz, owszem, obezwładni zatrzymywanego, ale nie będzie wiedział, co ma dalej robić. Nietrudno wtedy o tragedię.

ZASADY INTERWENCJI WOBEC OSÓB Z ZABURZENIAMI PSYCHICZNYMI

1. Niezwłocznie wezwij zespół ratownictwa medycznego
Osoba dotknięta zaburzeniami psychicznymi jest zazwyczaj niezwykle silna i może być groźna nie tylko dla siebie, ale i dla otoczenia, w tym dla interweniujących funkcjonariuszy. Dodatkowo jeśli ma zerwany kontakt z rzeczywistością, jej zachowanie będzie totalnie nieprzewidywalne. Bardzo ważna jest wtedy ścisła współpraca między Policją a ratownikami medycznymi.

2. Jeżeli możesz – zaczekaj na ratowników
Osoby z zaburzeniami psychicznymi pozostawione samym sobie, często się uspokajają, dlatego jeśli jest to tylko możliwe, funkcjonariusze nie powinni rozpoczynać żadnych działań wymagających użycia siły fizycznej przed przybyciem zespołu ratownictwa medycznego. Pobudzona, obezwładniana osoba będzie się szarpać, wyrywać i nie uspokoi się tak łatwo. W takich okolicznościach może dojść do niebezpiecznej sytuacji, a mianowicie zatrzymania krążenia i oddechu. Potrzebne będzie wtedy natychmiastowe wdrożenie postępowania resuscytacyjnego, dlatego tak ważne jest, aby zespół ratownictwa medycznego był obecny.

3. Współpracuj z ratownikami
Czynności podejmowane przez zespół ratownictwa medycznego, wobec osoby z zaburzeniami psychicznymi, powinny odbywać się przy wsparciu funkcjonariuszy Policji, którzy są obowiązani do udzielenia im pomocy. Rolą policjantów jest np. przytrzymanie takiej osoby podczas podawania leków powodujących farmakologiczne „wyciszenie”.

4. Działaj szybko i zdecydowanie
Działania policjantów, umożliwiające podanie leków przez zespół ratownictwa medycznego, muszą być szybkie i bardzo zdecydowane. Co prawda, mogą one spowodować pewne niebezpieczeństwa dla osoby przytrzymywanej, ale w takich sytuacjach nie ma lepszego rozwiązania. Faktem jest bowiem to, że im szybciej zostaną podane leki, tym lepiej dla chorego. Postępowaniem z wyboru jest maksymalnie szybkie obezwładnienie z obchwytem szyi i wystawienie przytrzymywanej osoby na podanie dożylne leku, a jeżeli to okaże się niemożliwe, to na podanie domięśniowe. Niezmiernie ważne jest to, że obezwładnienie z obchwytem szyi służy tylko i wyłącznie do krótkotrwałego unieruchomienia osoby i podania leków, a nie do jakiegokolwiek dłuższego unieruchomienia.

5. W razie nieuchronnego niebezpieczeństwa – działaj natychmiast!
Jeżeli zdarzy się tak, że niemożliwym będzie natychmiastowe przybycie zespołu ratownictwa medycznego, a sytuacja będzie na tyle poważna, że dojdzie do zagrożenia zdrowia lub życia, działania funkcjonariuszy muszą być podjęte natychmiast. Należy jednak pamiętać, że nie mogą one zastąpić fachowej pomocy medyków, a mają jedynie sprawić, że do czasu ich przybycia osoba z zaburzeniami psychicznymi nie zrobi krzywdy sobie i otoczeniu. Z medycznego i taktycznego punktu widzenia – najlepsze byłoby użycie odpowiednio dobranych, w zależności od okoliczności, środków przymusu bezpośredniego, przeznaczonych do obezwładniania osób, głównie: siły fizycznej, kajdanek i przedmiotów przeznaczonych do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej. Użycie środków chemicznych może okazać się mało skuteczne i jest niezalecane. Nie należy stosować dłuższego przytrzymywania osoby za pomocą obchwytu szyi, służy on tylko do krótkotrwałego unieruchomienia w celu podania leków.

UWAŻAJ NA TE TECHNIKI!

Jednym z podstawowych zagrożeń dla zatrzymywanej osoby doświadczającej zaburzeń psychicznych jest doprowadzenie do jej uduszenia. Dwa częste scenariusze prowadzące do śmierci przez uduszenie to uciśnięcie tułowia lub zadławienie.

Uciśnięcie tułowia
Ograniczenie oddychania poprzez ucisk na klatkę piersiową lub brzuch utrudniające wdech i wydech. Uciśnięcie tułowia osoby leżącej na podłożu grozi jej uduszeniem, jeżeli jest wydłużone w czasie. Niebezpieczeństwo zwiększają dodatkowo: odgięcie rąk do tyłu w pozycji leżącej na brzuchu (np. przy założeniu kajdanek), podłożenie skrzyżowanych rąk pod ciało w pozycji leżącej na brzuchu (np. po założeniu kaftana bezpieczeństwa), wysiłek fizyczny związany ze stawianiem oporu i stres związany z sytuacją.

Dławienie
Uciśnięcie szyi z przodu lub z boku rękoma/przedramieniem/kolanem. Prowadzi do zamknięcia/zwężenia dróg oddechowych – odcina lub ogranicza dopływ powietrza do płuc. Jednocześnie nie zakłóca natychmiastowo dopływu tlenu do mózgu, więc osoba taka nadal zdolna jest do obrony. Policjanci nie powinni stosować dławienia podczas interwencji!

Obchwyt szyi
Ucisk boczny na szyję prowadzący do kontrolowanego niedotlenienia mózgu i wywołania stanu przedomdleniowego u obezwładnianej osoby. Obezwładnienie z obchwytem szyi służy tylko do krótkotrwałego unieruchomienia osoby i podania leków, a nie do jakiegokolwiek dłuższego unieruchomienia. Nawet bardzo krótkotrwałe odcięcie dopływu tlenu do mózgu może spowodować trwałe uszkodzenia kory mózgowej – dlatego jego stosowanie wymaga daleko idącej ostrożności i zawsze musi być krótkotrwałe.

Wyciąg z Ustawy o użyciu środków przymusu bezpośredniego i broni palnej

Art. 6 | Zasada adekwatności użycia środków
1. Środków przymusu bezpośredniego używa się lub wykorzystuje się je w sposób niezbędny do osiągnięcia celów tego użycia lub wykorzystania, proporcjonalnie do stopnia zagrożenia, wybierając środek o możliwie jak najmniejszej dolegliwości.

Art. 7 | Zasada szkody minimalnej
1. Środków przymusu bezpośredniego lub broni palnej używa się lub wykorzystuje się je w sposób wyrządzający możliwie najmniejszą szkodę.
2. Od użycia lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego lub broni palnej należy odstąpić, gdy cel ich użycia lub wykorzystania został osiągnięty.
3. Środków przymusu bezpośredniego używa się lub wykorzystuje się je z zachowaniem szczególnej ostrożności, uwzględniając ich właściwości, które mogą stanowić zagrożenie życia lub zdrowia uprawnionego lub innej osoby.
4. Podejmując decyzję o użyciu lub wykorzystaniu broni palnej, należy postępować ze szczególną rozwagą i traktować jej użycie jako środek ostateczny.

Art. 36 | Zranienie osoby, pierwsza pomoc
1. W przypadku gdy w wyniku użycia lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego nastąpiło zranienie osoby lub wystąpiły inne widoczne objawy zagrożenia życia lub zdrowia tej osoby, uprawniony udziela jej niezwłocznie pierwszej pomocy, a w razie potrzeby zapewnia wezwanie kwalifikowanej pierwszej pomocy lub podmiotów świadczących medyczne czynności ratunkowe.
2. Uprawniony może odstąpić od udzielenia pierwszej pomocy, w przypadku gdy zachodzi jedna z następujących okoliczności:
1) udzielenie tej pomocy może zagrozić życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu uprawnionego lub innej osoby;
2) udzielenie tej pomocy spowodowałoby konieczność zaniechania przez uprawnionego czynności ochronnych wobec osób, ważnych obiektów, urządzeń lub obszarów lub w ramach konwoju lub doprowadzenia;
3) udzielenie pomocy osobie poszkodowanej zostało zapewnione przez inne osoby lub podmioty zobowiązane do jej udzielenia.
3. W przypadku odstąpienia od udzielenia pierwszej pomocy lub gdy osoba poszkodowana sprzeciwia się udzieleniu tej pomocy uprawniony zapewnia wezwanie kwalifikowanej pierwszej pomocy lub podmiotów świadczących medyczne czynności ratunkowe.
4. Uprawniony nie może odstąpić od zapewnienia udzielenia medycznych czynności ratunkowych kobiecie ciężarnej, wobec której użyto środków przymusu bezpośredniego.

Wykorzystano materiały z Broszury Krajowego Mechanizmu Prewencji Tortur "Interwencje Policji wobec osób z zaburzeniami psychicznymi"