Osmologia. Ujawniamy i zabezpieczamy ślady - część 2

13.06.2024 • Paweł Sokalski

W kolejnym artykule o śladach kryminalistycznych zajmiemy się tym razem zapachami, niewidocznym rodzajem śladów, które jednak istnieją, bo są pozostawiane przez człowieka i chociaż może wydawać się laikom, że są tylko wrażeniem zmysłowym, to jednak w praktyce kryminalistycznej stosuje się techniki oraz metody ich skutecznego zabezpieczania na miejscu zdarzenia. My ludzie nie mamy aż tak wykształconych zmysłów, aby wykrywać wszystkie zapachy i je identyfikować, bo w Policji zajmują się tym specjalnie wyszkolone psy. W naszym poradniku skupimy się przede wszystkim na zabezpieczaniu śladów osmologicznych, których odnalezienie i umiejscowienie na miejscu przestępstwa/zdarzenia należy do technika kryminalistyki – jest efektem analizy tego miejsca i wstępnego wnioskowania.

Zdjęcie: Kamil Daniłowicz (wykonał w całości zdjęcia do tego artykułu).

Aby dokładnie przybliżyć tę tematykę, wykorzystamy dotychczasowe i bogate doświadczenia naszych techników w prowadzeniu oględzin. Ten materiał można też potraktować jak swoisty poradnik szkoleniowy dla policjantów realizujących czynności w ramach oględzin oraz pozostałe czynności dochodzeniowo-śledcze.

WYJAŚNIAMY POJĘCIE

Osmologia – zgodnie z definicją słownika PWN jest nauką o węchu i jego zaburzeniach oraz o zapachach. Na potrzeby wykorzystania procesowego – już na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku – osmologia została uznana za dziedzinę kryminalistyki, której przedmiotem badań jest indywidualna identyfikacja śladów zapachowych człowieka. Sam zapach jest wrażeniem zmysłowym powstałym przez pobudzenie receptorów węchowych substancjami lotnymi. Zapach jest indywidualnie określony genetycznie, stworzony z cząsteczek nazywanych molekułami zapachowymi, które odparowały bądź wysublimowały z powierzchni lub wnętrza substancji. Dlatego też ślady zapachowe zalicza się do m.in. śladów substancjalnych (materialnych), które są niepostrzegalne przez zmysły człowieka, a jednak są przez niego pozostawiane na przedmiotach i podłożu.

GDZIE ZNAJDZIEMY ŚLADY OSMOLOGICZNE – OD CZEGO ZACZYNAMY?

Ślady osmologiczne będą występowały w miejscach przebywania człowieka, wykonania przez niego jakiejś czynności lub pozostawienia przez wcześniej użytkowanego przedmiotu. W trakcie oględzin mogą to być ujawnione rękawiczki sprawcy, jego czapka lub inna część garderoby bądź też narzędzia, którymi się posługiwał.

Sięgając do mojej praktyki kryminalistycznej, to bardzo często dokonywałem zabezpieczenia śladów osmologicznych w samochodach, gdzie pobierane były one np. z koła kierownicy, drążka zmiany biegów, siedzisk i podłogi. I tu podkreślę, że patrząc przez szerszy pryzmat zabezpieczania śladów przez techników kryminalistyki, to charakter wskazanych przeze mnie miejsc ujawniania zapachów praktycznie nie uległ zmianie, za to charakter i rodzaj przestępstw, które zostały popełnione, a gdzie później zabezpiecza się ślady osmologiczne – może być bardzo szeroki – od zwykłej kradzieży po zabójstwo (przy zabójstwie przez uduszenie wskazanym jest pobranie śladu osmologicznego z szyi).

Przygotowanie do zabezpieczenia, jak w każdym innym przypadku, wymaga ubrania się w fabrycznie nową odzież ochronną i zastosowanie nowych lub używanych, ale zdezynfekowanych narzędzi i opakowań. W niektórych jednostkach garnizonu stołecznego możemy spotkać tzw. walizki osmologiczne, które zwierają:
•tampony zapachowe,
•rękawiczki jednorazowe,
•pęsety o długości minimalnej nie mniejszej niż 30 cm,
•słoiki szklane z zakrętkami (Twist),
•atomizer z wodą destylowaną,
•folia spożywcza,
•metryczki osmologiczne.

Zdjęcie: Pęseta metalowa 30 cm wielokrotnego użytku (odkażana przed każdym kolejnym użyciem).

Zdjęcie: Pęseta plastikowa 30 cm jednorazowego użytku (do utylizacji).

Żeby ślad osmologiczny stał się materiałem dowodowym, musi być prawidłowo zabezpieczony w sposób kryminalistyczny i procesowy. W praktyce najczęściej wstępuje zabezpieczenie zapachu z miejsc, podłoży i przedmiotów oraz pobieranie zapachu od osób.

ZABEZPIECZENIE ZAPACHU Z MIEJSC, PODŁOŻY ORAZ PRZEDMIOTÓW

Zabezpieczenie zapachu z miejsc, podłoży oraz przedmiotów odbywa się w ramach czynności procesowych i wymaga spisania protokołu oględzin. Mając na uwadze ryzyko kontaminacji, trzeba pamiętać o zasadzie zmiany rękawiczek jednorazowych i każdorazowym stosowaniu czystej pęsety. W praktyce często stosowane są pęsety metalowe (wielokrotnego użytku), które po każdej czynności przemywamy środkiem dezynfekującym. W nowych walizkach możemy znaleźć pęsety jednorazowe, sterylnie zapakowane, które po zakończeniu czynności możemy przeznaczyć do utylizacji.

Miejsce, przedmiot lub podłoże, z którego zabezpieczamy ślad osmologiczny – nakrywamy fabrycznie nowymi tamponami zapachowymi (w jednym pakiecie mamy pięć sztuk takich pochłaniaczy), rozkładamy je zdezynfekowaną pęsetą i przykrywamy szczelnie folią spożywczą. W przypadku drobnych przedmiotów, nieprzekraczających średnicy zakrętki słoika – można je z tamponami umieścić w słoiku i szczelnie zakręcić na czas pobierania zapachu.

Zdjęcie: Zabezpieczanie molekuł zapachowych z wnętrza samochodu na pochłaniaczach.

W celu zwiększenia parowania zapachu można użyć atomizera z wodą, który po delikatnym rozpyleniu nad powierzchnią przed rozłożeniem tamponów zapachowych zwiększy parowanie zapachu.

Zabezpieczenie śladu osmologicznego polega na 30-minutowym kontakcie tamponów zapachowych z miejscem, podłożem lub przedmiotem. Po upływie określonego czasu należy zdjąć folię spożywczą, a tampony zapachowe pęsetą umieścić w słoiku, który trzeba szczelnie zakręcić. Przedmioty umieszczone w całości w słoiku z tamponami zapachowymi należy z nich wyjąć, nadać numer (jeśli tego wcześniej nie uczyniono), zabezpieczyć z oddzielną metryczką, a tampony pozostawić w słoikach i szczelnie zakręcić. Słoiki ze śladami osmologicznymi muszą być opatrzone oddzielnymi metryczkami i numerami śladów.

Zdjęcie: Zabezpieczone pochłaniacze zapachowe w słoiku typu TWIST.

W przypadku śladów zabezpieczonych z wilgotnego podłoża/przedmiotu należy je niezwłocznie zamrozić. Inaczej jest w przypadku śladów krwawych, przeznaczonych do badań osmologicznych, które zabezpiecza się jako wysuszone zeskrobiny, a następnie umieszcza się je w słoiku, tak samo małe przedmioty z wysuszonymi śladami krwawymi umieszcza się w słoikach. Jeśli nie ma możliwości pozyskania zeskrobin, to należy wysuszony ślad krwawy, po zwilżeniu wodą destylowaną przenieść na tampony zapachowe i dalej postępować jak w przypadku śladów wilgotnych.

Z praktycznych porad – przypominam, że rozpylona gaśnica proszkowa, gaz, szkło, benzyna czy olej nie wyklucza pobrania śladów osmologicznych i należy podjąć próbę ich zabezpieczenia z obligatoryjnym wpisaniem tego w protokół i metryczkę śladu.

Zdjęcie: Metryczka do materiału porównawczego

Zdjęcie: Metryczka do zabezpieczonego śladu osmologicznego
 

POBIERANIE ZAPACHU OD OSÓB

Podobnie jak pobranie śladów osmologicznych z miejsc, podłoża oraz przedmiotów – pozyskanie próbki zapachu od człowieka do badań osmologicznych odbywa się w ramach czynności procesowych. Polega na uzyskaniu materiału porównawczego do badań osmologicznych i wymaga spisania protokołu pobrania materiału porównawczego oraz dołączenia metryczki.

Z uwagi na niebezpieczeństwo zaistnienia kontaminacji – przed pobraniem próbek zapachu od kolejnych osób – należy bezwzględnie przestrzegać zasady wymiany rękawiczek jednorazowych na fabrycznie nowe i zastosowaniu czystej pęsety.

Jedną z głównych zasad jest bezwzględne wykonanie pobrania tak, aby próbki nie pobierała osoba, która bezpośrednio uczestniczyła w zabezpieczeniu śladów osmologicznych z miejsc, podłoży oraz przedmiotów, które mają być porównywane z zapachem danej osoby. Niedopuszczalne jest porównywanie w ramach opinii próbek zabezpieczonych przez jedną osobę.

Materiał porównawczy (próbkę) pobiera się z suchych i czystych dłoni. Dłonie można umyć, jeśli są mocno zabrudzone, jednak trzeba tę czynność opisać w metryczce.

Pobieranie próbki polega na podaniu osobie fabrycznie nowych tamponów zapachowych. Czynność tą wykonujemy pęsetą lub poprzez podanie tamponów bezpośrednio z fabrycznego opakowania. Czas pobierania próbki wynosi 15 minut i musi to być wpisane na metryczce. W przypadku braku takiego zapisu – biegły z zakresu osmologii będzie wymagał dosłania protokołu pobrania materiału porównawczego. W trakcie pobrania – tampony zapachowe powinny być przekładane z dłoni do dłoni. Po upływie 15 minut tampony umieszcza się w słoiku, który należy szczelnie zakręcić.

Istnieje też możliwość pobrania próbki z innych części ciała przez włożenie tamponów zapachowych pod ubranie.

W przypadku braku możliwości pobrania materiału porównawczego od osoby – można go pobrać z przedmiotu, co do którego istnieje pewność, że dana osoba miała z nim długotrwały kontakt.

Na zabezpieczony jeden słoik śladu osmologicznego pobiera się minimum dwa tampony z próbką pobraną od osoby.

Zdjęcie: Protokół pobrania materiału porównawczego str. 1

Zdjęcie: Protokół pobrania materiału porównawczego str. 2

PODSUMOWANIE

Ujawnianie i zabezpieczania śladów osmologicznych wymaga wyjątkowej dokładności i skupienia, a także przestrzegania opisanych przeze mnie zasad (wynikających z wiedzy szkoleniowej techników kryminalistyki oraz praktyki zawodowej), które pozwolą nie tylko na efektywne zabezpieczanie śladów, ale też pozwolą uniknąć tego, do czego wielokrotnie nawiązywałem, czyli kontaminacji – procesu wymieszania się różnych składników (zapachów), który mógłby doprowadzić do zniszczenia śladu. Zadaniem technika kryminalistyki jest zadbanie o to, aby ślad można było w procesie dowodowym jak najlepiej wykorzystać. Dlatego musi go dobrze zabezpieczyć.