Traseologia. Ujawniamy i zabezpieczamy ślady - część 3

12.07.2024 • Paweł Sokalski, Sylwia Kluska-Kaczmarek

Zgodnie z wcześniejszymi zapowiedziami, kontynuujemy nasz cykl poradnika o zabezpieczaniu śladów kryminalistycznych. Teraz pod lupą autorów znalazły się ślady traseologiczne, które są jednymi z najczęściej ujawnianych i zabezpieczanych śladów, występują też w wielu kategoriach zdarzeń, nie tylko o charakterze kryminalnym. Ślady te mogą pochodzić z różnych źródeł, może pozostawić je człowiek, zwierzę, a nawet pojazd. Stąd też ślady traseologiczne mogą być zabezpieczane również podczas oględzin miejsca wypadku drogowego i mogę być przedmiotem wnioskowania dotyczącego wykonywanych czynności podczas jazdy pojazdem, takich jak chociażby hamowanie, przyspieszanie, czy inne warunki mogące mieć wpływ na przemieszczanie się auta. W artykule skupimy się na przede wszystkim na wyjaśnieniu najważniejszych pojęć związanych z tą dziedziną kryminalistyki i skoro jest to poradnik, poświęcimy uwagę prawidłowemu zabezpieczaniu śladów traseologicznych, w zależności od rodzaju podłoża, na jakim się znajdują w momencie ujawnienia.

Zdjęcie: Daniel Niezdropa

CZYM SĄ ŚLADY TRASEOLOGICZNE?

Ślady traseologiczne to ślady powstające w wyniku przemieszczania się ludzi, zwierząt lub środka transportu (opony). Najczęściej zabezpieczane są ślady butów, które są jednymi z najliczniej występujących na miejscach zbrodni. Należy pamiętać, że do śladów traseologicznych zaliczamy również ślady stóp zarówno odzianych, jak i bosych. Ślady stóp najczęściej bywają spotykane na miejscach krwawych zbrodni. Zespoły Techniki Kryminalistycznej, jak i Laboratoria Kryminalistyczne dysponują nowoczesnymi technikami metod wizualizacji pozwalającymi na ujawnianie śladów traseologicznych różnego typu.

PODZIAŁ W ZALEŻNOŚCI OD PODŁOŻA

Ślady traseologiczne mogą być pozostawiane na różnych podłożach i to właśnie podłoże jest głównym kryterium podziału tej grupy śladów. Dlatego też wyróżniamy:

•ŚLADY WGŁĘBIONE W PODŁOŻU (TRÓJWYMIAROWE) to ślady powstałe w miękkim podłożu: gleba, piasek, mąka, tłuszcz itd. W takim podłożu odwzorowany jest trójwymiarowo spód buta.

•ŚLADY POWIERZCHNIOWE (DWUWYMIAROWE) powstają na podłożu twardym, powstałe odwzorowania przedstawiają elementy buta bezpośrednio stykające się z podłożem, czyli jego podeszwę. Ślady powierzchniowe mogą być bezbarwne, czyli niewidoczne gołym okiem lub zabarwione różnymi substancjami.

Ślady dwuwymiarowe dzielimy na:
•nawarstwione – powstają w sytuacji, gdy substancja znajdująca się na podeszwie buta zostaje przeniesiona na podłoże;
•odwarstwione – gdy substancja znajdująca się na podłożu zostaje „zabrana” przez podeszwę buta.

Ze względu na rodzaj substancji śladotwórczej ślady można podzielić na „suche”, czyli pozostawione suchą substancją i „mokre” pozostawione mokrą substancją, np. ślady krwawe.

Zdjęcie nr 1: Ślad traseologiczny zabezpieczony wraz z podłożem na pokrywce pudełka po lodach (Archiwum LK KSP)

METODA UJAWNIANIA – RODZAJ ŚLADU – ZASADY

Metody ujawniania są ściśle związane z rodzajem śladu (wgłębiony, powierzchniowy), rodzajem podłoża (papier, wykładzina itd.), właściwościami powierzchni (np. chłonne, niechłonne), warunkami powierzchniowymi podłoża (powierzchnie: sucha, wilgotna, tłusta, lepka, zanieczyszczona) oraz kolorystyka podłoża. Aby zabezpieczyć z miejsca zdarzenia jak najwięcej dobrej jakości śladów traseologicznych, konieczne jest postępowanie według określonych zasad. Miejsce zdarzenia powinno zostać zbadane zarówno w świetle białym kątowym (latarka), jak i w świetle ultrafioletowym (lampa UV).

ZNACZENIE FOTOGRAFII W TRASEOLOGII – WYKONYWANIE ZDJĘĆ

W trakcie ujawnienia śladów kluczową rolę odgrywa fotografia, zarówno ogólna, jak i fotografia kryminalistyczna. Prawidłowo wykonana fotografia kryminalistyczna jest szczególnie ważna w przypadkach, gdy nie ma możliwości zabezpieczenia śladu z podłożem, ani przy użyciu innych środków techniki kryminalistycznej. Podczas wykonywania takiej fotografii skalówka powinna być umieszczona równolegle do osi wzdłużnej śladu i na tym samym poziomie (głębokości) co ślad (w przypadku śladów wgłębionych). Ślad powinien być oświetlony światłem ukośnym (z różnych stron), zapewniającym najlepszy kontrast. Aparat powinien być umieszczony na statywie, aby oś optyczna obiektywu ustawiona była prostopadle do powierzchni śladu i przechodziła przez jego środek. Ślady wgłębione należy zawsze fotografować przy oświetleniu kątowym, a następnie wykonać replikę (np. kamieniem dentystycznym). Ślady w śniegu można skontrastować np. farbą w sprayu lub preparatem Snow Print Wax specjalnie przeznaczonym do wykonywania odlewów w śniegu. W świetle dziennym, rozproszonym, zastosowanie lampy błyskowej może ułatwić osiągnięcie właściwej ekspozycji.

W sytuacji, kiedy pomimo wykonania wszystkich możliwych, z fotograficznego punktu widzenia – czynności – ślad nadal jest nieostry, należy go skontrastować środkami chemicznymi. Na powierzchnię śladu rozpylamy wtedy cienką warstwę proszku, tak aby nie uszkodzić śladu mechanicznie zbyt silnym strumieniem lub zbyt małą odległością od źródła substancji kontrastującej, lub jej nadmiarem.

Fotografie wykonane dla śladów nawarstwionych i odwarstwionych substancjami lepkimi i sypkimi często stanowią jedyną formę zabezpieczenia. Należy wtedy, przy optymalnej ekspozycji, użyć skalówki kątowej lub dwóch – jedną równolegle do śladu, a drugą prostopadle do pierwszej tuż przy półokrągłej krawędzi obcasa. Przy śladach wgłębionych, jeśli nie robimy odlewu gipsowego, należy podać do protokołu też głębokość śladu. Przy głębokości równomiernej dla całego śladu wystarczy określić ją jedną cyfrą, przy zróżnicowanej natomiast – optymalnym dla eksperta rozwiązaniem będzie podanie wartości krańcowych z zaznaczeniem, których części spodu one dotyczą – tak możemy sprawdzić, czy ślad nie powstał w wyniku skoku.

Ślady wgłębione w ziemi i śniegu fotografujemy przy świetle naturalnym lampą błyskową, łagodząc zbyt głębokie cienie. Ślady w śniegu warto skontrastować, co poprawi ich czytelność i umożliwi zrobienie prawidłowych zdjęć.

Grupę śladów, na podstawie której rejestrujemy ścieżkę chodu (co najmniej dwa ślady), fotografujemy prostopadle, z wysokości umożliwiającej objęcie obiektywem wszystkie ślady lub stosujemy panoramę liniową, która składa się z co najmniej dwóch zdjęć wykonanych w takiej samej odległości od podłoża, ale po przesunięciu aparatu na tyle, by na nowym kadrze pojawił się następny ślad, nieco nakładając się na poprzedni lub zaznaczając punkt odniesienia. W ten sposób po zmontowaniu otrzymujemy ciąg zdjęć przedstawiających całą ścieżkę chodu. Dla potrzeb ewentualnych badań identyfikacyjnych, ze ścieżki chodu typujemy co najmniej dwa jakościowo najlepsze odwzorowania spodu obuwia, po jednym z prawej i lewej nogi, wykonując dodatkowo fotografie metryczne.

Zdjęcie nr 2: Fotografia materiału porównawczego podeszwy obuwia (Archiwum LK KSP)

ZABEZPIECZAMY ŚLAD TRASEOLOGICZNY – CZEGO UŻYWAMY?

Ślady traseologiczne można zabezpieczać wraz z podłożem (kawałki szyby, styropianu, kartki, przedmioty, na które sprawca mógł nadepnąć), ślady te po przekazaniu do laboratorium kryminalistycznego podlegają dalszym procesom poprawy czytelności.

W przypadku śladów na powierzchniach, których nie da się przekazać do laboratorium kryminalistycznego, po wykonaniu fotografii należy wybrać technikę pozwalającą na ujawnienie na miejscu zdarzenia (np. luminol) lub zabezpieczyć ślady przy użyciu folii żelatynowej, silikonu lub wykonać replikę.

Do zabezpieczenia śladów pyłowych obuwia na wykładzinach dywanowych można wykorzystać metodę elektrostatyczną – przy pomocy urządzenia MES.

Sposób ujawniania śladów powierzchniowych dobiera się w zależności od rodzaju substancji, którą ślady zostały pozostawione oraz rodzaju podłoża. Najczęściej zabezpieczanymi śladami traseologicznymi są ślady pyłowe (tzw. kurzowe) następnie ślady pozostawione błotem/glebą lub krwią.

W przypadku delikatnych śladów pyłowych najlepszą metodą jest przeniesienie ich na czarne folie żelatynowe, oczywiście po wcześniejszym sfotografowaniu w świetle kątowym. Użycie proszków daktyloskopijnych może zniszczyć lub zniekształcić ślad.

Zdjęcie nr 3: Ślad traseologiczny (pyłowy) zabezpieczony na czarnej folii żelatynowej (Archiwum LK KSP)

Proszki daktyloskopijne mogą zostać użyte wyłącznie do ujawniania śladów tzw. mokrych lepiej przylegających do podłoża. Zawsze należy jednak przed użyciem proszku, sprawdzić jego działanie na niewielkim fragmencie śladu.

W przypadku śladów pozostawionych krwią lub osoczem, mamy do wyboru wiele różnych odczynników np.: Acid Yellow 7, czerwień węgierska, czerń amidowa, fiolet leukokrystaliczny (LCV), luminol, DFO, 1,2-IND, ninhydryna, DMAC. Uniwersalnym środkiem jest czerwień węgierska, którą można stosować na wszystkich rodzajach podłoży zwłaszcza na podłożach tekstylnych w jasnych kolorach lub wielokolorowych. Czerń amidowa nadaje się do zastosowania na wszystkich rodzajach podłoży w jasnych kolorach, w tym na papierze. Fiolet leukokrystaliczny (LCV) jest polecany do ujawniania śladów krwawych na jasnych podłożach tekstylnych oraz na podłożach skórzanych, po zastosowaniu wykazuje fluorescencję. Luminol jest najbardziej czułym odczynnikiem, polecanym do ujawniania śladów krwi niewidocznych (np. poddanych próbie wyczyszczenia). Stosowany jest na wszystkich typach i kolorach podłoży tekstylnych. Produktem reakcji luminolu z krwią jest chemiluminescencja. Ślady pozostawione krwią można również zabezpieczać na czarne folie żelatynowe.

ZABEZPIECZANIE ŚLADÓW TRASEOLOGICZNYCH NA SKÓRZE LUDZKIEJ

Ślady traseologiczne mogą być pozostawione na skórze ludzkiej. Tego rodzaju ślady dzielą się na ślady powierzchniowe i ślady „wewnętrzne” – tzw. podbiegnięcia krwawe. Możliwości identyfikacyjne w przypadku śladów ujawnionych na skórze ludzkiej zależą od czasu ich zabezpieczenia. Czas ten powinien być możliwie najkrótszy. W protokole należy uwzględnić opis okolic ciała, na których te występują oraz kształt (w przybliżeniu), kolor, wymiary i charakterystyczne cechy. Ślady te zabezpieczamy fotograficznie.

Wykonujemy zdjęcia ogólne ułożenia zwłok i ogólne rozłożenia śladów oraz szczegółowe z zasadą skali 1:1 (zawsze z milimetrową skalówką – najlepiej jednorazową). Dla zwiększenia kontrastowości na skórze ludzkiej wskazanym jest dodatkowo wykonać zdjęcia czarno-białe. Nie należy bać się podejmowania prób zabezpieczenia śladów innymi metodami, każda z nich zwiększa tylko szansę na zabezpieczenie większej ilości śladów.

Podobnie zabezpieczamy ślady zębów ujawnione na zwłokach, które przede wszystkim fotografujemy. Kiedy fotografujemy wgłębione ślady łuku zębowego, ustawiamy oś obiektywu prostopadle do płaszczyzny przedmiotu, na którym są ślady, w celu uniknięcia skrótów perspektywicznych (zmniejszania rozmiarów przedmiotu wraz ze zwiększaniem odległości). Podczas wykonania fotografii należy zwrócić uwagę na to, aby układ ciała w tym miejscu był taki sam (jeżeli da się to ustalić), jak w momencie pozostawiania śladu. Ślady zębów w postaci zgryzów fotografujemy z dwóch stron (o ile to możliwe) tj. od strony wargowej (przedniej) i od strony językowej (jamy ustnej). Należy zwrócić uwagę na to, aby podczas fotografowania kąty – zawarte między płaszczyzną fotografowaną a osią optyczną obiektywu – były sobie równe z obu stron, ich wielkość należy wpisać w opisie zdjęcia.

Jeśli zwłoki są zamrożone lub zabezpieczone chemicznie, warto też rozważyć użycie sylikonu – gdy stan rozkładu pozwala na jego zastosowanie.

ZABEZPIECZANIE KRWAWYCH ŚLADÓW OBUWIA NA NIEKONTRASTUJĄCYCH CIEMNYCH PODŁOŻACH

Do zabezpieczenia można stosować różne kolory silikonów, w Policji najczęściej używamy szarego, ale można też spotkać biały, czarny i brązowy. Silikon do odlewów przygotowujemy, łącząc bezpośrednio przed użyciem masę silikonową z utwardzaczem w ilościach odpowiednio zawartych w instrukcjach. Po uzyskaniu jednolitej masy nakładamy silikon przy pomocy plastikowej szpatułki na badany ślad. Na tak rozprowadzoną cienką warstwę silikonu nakładamy następnie osłonkę z folii pozytywowej i wygładzamy wałkiem daktyloskopijnym. Czas wiązania odlewu wynosi od dziesięciu do dwudziestu minut – w zależności od ilości użytego utwardzacza. W przypadku odlewów o jasnej barwie – przed nałożeniem masy silikonowej – warto użyć czarnego proszku ferromagnetycznego.

Efekty użycia sylikonu przedstawiono w tabeli poniżej, którą otrzymaliśmy dzięki uprzejmości LK KWP w Gdańsku. Tabela to ocena praktycznego sprawdzenia, gdzie zebrano i usystematyzowano zabezpieczone na różnorodnych ciemnych podłożach i różnymi sposobami ślady krwawe. Użyto klasyfikacji czterostopniowej, w której największy stopień (+ + +) oznacza ślad pełny, o bardzo dobrej jakości, na którym można wyznaczyć co najmniej pięć cech indywidualnych.

W przypadku zmniejszającej się czytelności śladu i co za tym idzie wartości identyfikacyjnych, użyto oznaczeń (+ +) i (+). Natomiast dla śladów o ograniczonej czytelności bez możliwości wskazania cech indywidualnych, nadano symbol (-).

Zdjęcie nr 4: Sposoby zabezpieczenia śladów krwawych z użyciem silikonu (Archiwum LK KSP)

Podsumowując, masę silikonową do ujawniania śladów krwawych można stosować na różnych rodzajach podłoży. Struktura ww. podłoży nie miała dużego wpływu na jakość zabezpieczanych śladów, które nadawały się do indywidualnych badań identyfikacyjnych.

Właściwe wykonanie odlewów silikonowych w celu zabezpieczenia krwawych śladów na ciemnych podłożach pozwala na dalsze wykorzystanie śladów, z uwagi na fakt, że ten sposób zabezpieczania śladów jest metodą nieniszczącą, a duża wartość identyfikacyjna i dobra czytelność śladów zabezpieczanych odlewami silikonowymi powoduje, że tę metodę można określić jako jedną z lepszych.

MODELOWANIE ŚLADÓW TRASEOLOGICZNYCH

Trójwymiarowe odciski charakteryzują się długością, szerokością i głębokością. W praktyce najczęściej spotykaną formą zabezpieczenie jest wykonanie odlewu gipsowego, który polega na wypełnianiu gipsem ramki i śladu. Odlew warto wzmocnić „zbrojeniem”, które poprawi jego wytrzymałość w przypadku dużych odlewów.

Przed wykonaniem odlewu należy zrobić zdjęcie ze skalówką kontową oraz podać do protokołu charakterystykę śladu (cechy identyfikacyjne, właściwości śladu, szczegółowy opis śladu, podanie wymiarów śladu, w tym głębokość, środka i metody, którym ślad ujawniono, rodzaju podłoża, na którym ślad występował, kierunku usytuowania śladu). Można użyć utwardzacza (lakieru do włosów) pryskanego z takiej odległości, która nie zaburza proporcji siły trzymającej cząsteczki tworzące ślad, szczególnie jeśli zabezpieczamy ślady w substancjach sypkich (temperaturę utwardzacza należy zrównać z temperaturą otoczenia – najlepiej położyć go na chwilę w śniegu). Odlewy są główną metodą zabezpieczania śladów wgłębionych, należy stosować je łącznie z fotografią lub nawet zamiast niej, nigdy zaś, co jest zjawiskiem bardzo częstym odwrotnie.

Zdjęcie nr 5: Ślad traseologiczny zabezpieczony repliką gipsową (Archiwum LK KSP)

Ślad przed wykonaniem odlewu należy oczyścić z wszelkich ciał obcych. Masa gipsowa powinna zostać wykonana w proporcjach około 1 litra wody na 800/900 g gipsu, delikatnie zmieszana tak, aby powstało – jak najmniej pęcherzyków powietrza, następnie należy ją mieszać do uzyskania konsystencji „gęstej śmietany”. Po uzyskaniu oczekiwanej gęstości – masę po łopatce wlewamy do najniżej położonego miejsca ujawnionego śladu. Tak długo aż uzupełnimy cały ślad. Warto pamiętać o umieszczeniu w masie elementu służącego do zamocowania metryczki. Proces wiązania masy, w zależności od temperatury, trwa od dwudziestu minut do nawet jednej godziny. Należy jednak pamiętać, że czyszczenie pod bieżącą wodą, przy użyciu szczoteczki można wykonać dopiero po kilkunastu godzinach, kiedy odlew całkowicie stężeje.

ŚLAD W ŚNIEGU

Zabezpieczając ślady w śniegu, należy rozsiewać gips nad śladem na przemian z rozpyloną wodą, czynność tę należy powtarzać do czasu uzyskania pożądanej grubości, dającej pewność właściwego zabezpieczenia i technicznej wytrzymałości śladu. Pozostałe czynności pozostają bez zmian.

Zdjęcie nr 6: Fotografia śladu traseologicznego (wgłębionego) w śniegu (Archiwum LK KSP)

ŚLADY ŚRODKÓW TRANSPORTU

Najczęściej są to ślady środków transportu lądowego w ruchu drogowym, które dzielimy na ślady:
• jazdy, hamowania, poślizgu;
• zarysowań nawierzchni i plamy płynów;
• pozostawionych na drodze i na obiektach w jej pobliżu (jezdnia, pobocze, rowy przydrożne, znaki, budynki, filary wiaduktów, drzewa, słupy);
• na innych pojazdach;
• na ofiarach.

Powyższą grupę możemy podzielić na ślady nawarstwione i odwarstwione, które występują w postaci śladów jazdy, hamowania, blokowania kół, znoszenia, śladów bocznego poślizgu. W tym wypadku, poza opisanymi technikami, procesowe zabezpieczenie śladów polega na precyzyjnym opisie usytuowania i wyglądu śladów w protokole oględzin miejsca, pojazdu, zwłok. Należy też wykonać szkice miejsca zdarzenia z rozmieszczeniem śladów i ich ułożenia oraz pamiętać o wykonaniu dokumentacji fotograficznej i dołączeniu metryczek do przedmiotów i ewentualnych odlewów.

Sposoby zabezpieczenia śladów środków transportu niczym nie odbiegają od sposobu zabezpieczania śladów obuwia, opisanych powyżej.

Istnieje jednak grupa śladów związanych ze środkami transportu znajdujących się na ofiarach, które są wyjątkowo ważne pod względem kryminalistycznym i są to ślady pozostawione na ubraniu ofiary. Może to być ślad pozostawiony przez element pojazdu lub kół, mogą to też być odłamki szkła, czy odpryski lakieru. Na ciele człowieka występują obrażenia spowodowane wystającymi elementami pojazdu, natomiast kawałki ciała lub części struktury garderoby denata mogą pozostać na pojeździe.

PODSUMOWANIE

Jak każdym śladom, również i traseologicznym należy poświęcić czas, mało tego z uwagi na charakter i miejsce występowania tych śladów, w zależności od panujących na miejscu wykonywanych oględzin – warunków, należy podejmować trafne decyzje i starannie dobierać metodę zabezpieczania śladu. Czas płynie nieubłaganie, a zmieniające się nagle warunki otoczenia na przykładzie śladów traseologicznych ujawnionych w śniegu – mogą spowodować, że ślad w sposób naturalny ulegnie zatarciu. Praca technika kryminalistyki to wyzwanie dla wytrwałych, a nasz poradnik ma pomóc i doradzić, jak efektywnie i sprawnie zabezpieczać ślady kryminalistyczne.