Amerykański patent na spadek przestępczości w miastach

12.07.2024 • Daniel Niezdropa, Karina Pohoska

Znalezienie „panaceum” – złotego środka na zahamowanie rozwoju przestępczości, a może nawet całkowite wyeliminowanie tego zjawiska jest drogą, którą podąża niemalże każdy kraj na świecie. Wszędzie tam, gdzie jest prawo, gdzie istnieją instytucje powołane do stania na jego straży, wymiar sprawiedliwości (sądy i prokuratury), Policja oraz inne służby państwowe odpowiedzialne za bezpieczeństwo publiczne, a także organy, instytucje oraz organizacje, których celem jest profilaktyka i prewencja, wszędzie tam tworzy się strategie mające zapobiegać rozwojowi przestępczości, aby skutecznie wykrywać i zwalczać zachowania kryminogenne. W tym artykule przedstawimy, jakie rozwiązania proponuje się w USA, ale pamiętajmy o jednym, jak mówi przysłowie: „co kraj, to obyczaj” – inna struktura i zróżnicowanie społeczne, inne niekiedy problemy, mentalność, inne też prawo. Dlatego te rozwiązania jedynie „podpatrzymy”, może wśród nich będą takie, które okażą się skuteczne u nas.

Zdjęcie: TravelScape on Freepik

BADANIA I STRATEGIE

Najnowsza historia pokazuje, że można się z niej wiele nauczyć. Jak wynika z dwóch dekad badań prowadzonych nad przestępczością w USA, można zauważyć, że w latach 90. XX w. w ciągu jednego tylko dziesięciolecia przestępczość spadła o połowę. W przeważającej mierze badania te wykazały, że na ten stan rzeczy nie miały wpływu najskuteczniejsze narzędzia do walki z przestępczością, którymi dysponowały organy ścigania i wymiar sprawiedliwości. Wystąpiły tu natomiast inne czynniki, związane między innymi z poprawą życia, jego warunków i wprowadzaniem programów mających podnosić świadomość społeczną.

W latach 90. przestępczość spadła między innymi dlatego, że więcej osób miało ułatwiony dostęp do opieki medycznej, postawiono również na poprawę zdrowia psychicznego i na to, jak radzić sobie ze stresem, stały się dostępne lepsze leki poprawiające zdrowie behawioralne (samopoczucie, antydepresanty, zdrowie psychiczne), mniej gotówki było w obiegu (zaczęto wprowadzać karty płatnicze) i mniej osób zostało dotkniętych toksynami środowiskowymi (postawiono na ochronę środowiska, a tym samym na ochronę zdrowia – ograniczając ilość środków chemicznych stosowanych w przemyśle i rolnictwie). W szkołach zaczęto wprowadzać i stosować więcej programów i praktyk opartych na ćwiczeniach i przykładach (praktyczne nauczanie). Rozwój systemu penitencjarnego i nowe strategie policyjne odegrały oczywiście pewną rolę, ale zgodnie z przeprowadzonymi badaniami – miały one wpływ na spadek przestępczości w ¼ części wszystkich podjętych w tym zakresie inicjatyw.

Można wyrazić w tym miejscu ważny pogląd, że najlepszą drogą do powszechnego bezpieczeństwa jest wspieranie ludzi i wzmacnianie społeczeństwa. Amerykanie mówią o istnieniu setek rozwiązań, które można w tym celu wykorzystać, zaliczając do nich między innymi takie dziedziny, jak rynek pracy, usługi medyczne, a także inne mające poprawiać zdrowie behawioralne, czyli dbać o ludzką psychikę, samopoczucie i przede wszystkim radzić sobie ze stresem. Te wszystkie aspekty mogą doprowadzić do spadku przestępczości oraz przemocy bez potrzeby zwiększania zaangażowania wymiaru sprawiedliwości. Rozwiązania te mają ograniczać występowanie czynników ryzyka i powstrzymywać zjawisko przestępczości.

Zapobieganie nie działa jednak na zasadzie zamawiania posiłku „à la carte” w restauracji (gdzie każdy ma możliwość dokonania wyboru z karty dań), gdzie można wybrać najlepsze rozwiązanie z listy dostępnych, które od razu stanie się efektywne i nie ma na to „złotego środka”, a jedynie ciężka praca, która doprowadzi do stopniowej poprawy oraz efektów w dłuższej perspektywie realizacji założonej strategii. Im więcej zostanie ich zrealizowanych, tym lepsze będzie można osiągnąć wyniki.

W takim też kontekście zaprezentujemy 20 strategii ograniczania przestępczości, które mają wzmacniać relacje społeczne i powstały na kanwie badań socjologicznych prowadzonych w USA. Ich celem jest przezwyciężenie jednowymiarowego spojrzenia na ograniczanie przestępczości, poprzez pokazanie dostępnych programów zapobiegawczych, z których można również korzystać.

Tych strategii nie należy jednak traktować jako substytutu dla strategii ograniczania przestępczości realizowanych przez Policję oraz instytucje wymiaru sprawiedliwości, ale jako uzupełnienie, które w kontekście funkcjonowania systemu mającego ograniczać przestępczość, będą miały w nim równie znaczący wpływ i pozwolą zahamować i ograniczyć zjawiska kryminogenne.

Amerykańscy twórcy strategii zwracają uwagę na wiele różnych mechanizmów, które dotyczą egzekwowania prawa, bez których istnienia nie można byłoby budować bezpieczeństwa publicznego, dlatego udział Policji można uznać za nieodzowny w kwestii budowania bezpieczeństwa publicznego. Strategie mają też pomóc wyjść Policji z „izolacji”, aby uniknąć takich kryzysowych sytuacji, jak demonstracje i zamieszki związane z historią Michaela Browna i George’a Floyda (pierwszy to czarnoskóry 18-latek, który w 2014 roku został śmiertelnie postrzelony podczas policyjnej interwencji w Ferguson w stanie Missouri – policjant nie został oskarżony, drugi to 46-letni Afroamerykanin z Minneapolis, który poniósł śmierć w 2020 roku, w wyniku zastosowania przez policjanta podczas interwencji w sklepie ucisku kolana na kark – policjantowi została udowodniona wina i został skazany za zabójstwo na 22 lata i pół roku więzienia). To wszystko ma również na celu pokazanie społeczeństwu istniejącą sprawiedliwość oraz wzmocnienie poczucia bezpieczeństwa.

Jak mówią amerykańscy badacze, przedstawione strategie mają na celu przedstawienie różnych wariantów rozwiązań, a nie – zastąpienie w jakikolwiek sposób działań Policji.

1. POMOC OFIAROM PRZESTĘPSTW

Powinno się intensyfikować udzielanie pomocy ofiarom przestępstw. Wcześniejsza wiktymizacja (proces stawania się ofiarą), może doprowadzić do powtórzenia się w przyszłości. Dlatego też należy wspierać wszystkie osoby, które stały się ofiarą przemocy, aby były bardziej świadome i przekonane, że nie zostały pozostawione bez społecznego wsparcia.

2. ZMNIEJSZENIE ZAPOTRZEBOWANIA NA EGZEKWOWANIE PRAWA

Strategia ta wskazuje, że Policja powinna wykonywać ściśle określone zadania związane z zapobieganiem przestępczości. Policjanci, zamiast rozwiązywać sprawy kryminalne, zajmują się kwestiami, które są błahe (mniej ważne), a które mogłyby realizować np. miasta, dlatego też powinny one sobie w tym zakresie wyznaczyć cele, aby odciążyć Policję, aby funkcjonariusze skuteczniej realizowali zadania związane jednak tylko z ograniczaniem przestępczości.

3. NAPRAWA ZANIEDBANYCH PRZESTRZENI

Zagrożenie przestępczością nie oznacza, że całe obszary miejskie są wysokiego ryzyka, ale wpływ na opinię o nich może mieć kilka miejsc o tzw. złej sławie, gdzie odnotowuje się zdarzenia przestępcze. Należy zatem skoncentrować wysiłki o przywróceniu ładu i porządku w tych właśnie lokalizacjach, aby dzielnice miast nie były określane jako niebezpieczne.

4. ZMNIEJSZANIE ATRAKCYJNOŚCI CZYNNIKÓW PRZYCIĄGAJĄCYCH PRZESTĘPCZOŚĆ

Szkoły, lokale gastronomiczne, rozrywkowe, to miejsca, które mogą „przyciągać” przestępczość. Stąd też powinno się planować i wdrażać najlepsze praktyki, aby zapobiegać przestępstwom tzw. sytuacyjnym i ograniczać szkody, a w przypadku szkół zwiększać potencjał w zakresie opieki. Stworzyć takie warunki, aby ograniczać działania potencjalnych sprawców, np. poprzez podniesienie nadzoru nad obiektem (kamery, ochrona) oraz inne zabezpieczenia i rozwiązania również w przestrzeni krajobrazu i architektoniczne.

5. WSPARCIE NAUKOWE DLA ORGANÓW ŚCIGANIA

Policja mogłaby odnieść większe korzyści z zacieśnienia więzi ze społeczeństwem w dwóch obszarach, większego wykorzystania dowodów naukowych (badań) w praktyce oraz angażowania cywilnych analityków, którzy zbieraliby informacje i prowadzili badania w zakresie oceny skuteczności działań Policji. Gdyby liczba takich analityków była większa, to miałoby to wpływ na spadek przestępczości.

6. POPRAWA RYNKU PRACY I SZKOLENIA ZAWODOWE

W Stanach istnieje pogląd, że relacje pomiędzy pracą a przestępczością mogą mieć charakter złożony bardziej, niż mogłoby się to obywatelom wydawać. Wzrost przemocy nie jest uzależniony od wyższej stopy bezrobocia w skali całego kraju. Duże znaczenie na ograniczanie przestępczości mogą mieć jednak programy szkoleniowe, z jednej strony dedykowane dla młodych ludzi – w zakresie włączenia do nich zajęć dotyczących nabywania umiejętności społecznych oraz emocjonalnych, z drugiej natomiast planowanie miejsc pracy dla osób wychodzących z więzienia oraz tzw. pracy przejściowej dla osób z grupy wysokiego ryzyka.

7. UŁATWIANIE FUNKCJONOWANIA ORGANIZACJI NON-PROFIT W SĄSIEDZTWIE

Samorząd lokalny powinien wspierać tego rodzaju organizacje. Taki pogląd wyrażają komentatorzy, którzy przywołują badanie społeczne, o którym wspomina profesor Patrick Sharkey w swojej książce pt. „Uneasy Peace”. Badanie miało na celu pokazać, jak kształtowała się skala zagrożenia przestępczością w miastach w latach 1990 – 2013, gdzie działały organizacje pomocowe. Okazało się, że ich liczba ma znaczenie, bo pojawienie się i rozpoczęcie działalności przez kolejnych 10 nowych organizacji powodowało, że liczba przestępstw z użyciem przemocy malała o 14%. To pokazywało, że taka działalność jest potrzebna, a dla jej rozwoju niezbędne jest wsparcie samorządów.

8. UCZYNIĆ WIĘZIENIA I ARESZTY MNIEJ KRYMINOGENNYMI

W tej strategii badacze przestępczości w miastach dzielą się wnioskami oraz opiniami, które potwierdzają, że amerykańskie więzienia w większości zaprojektowano tak przytłaczająco, aby osadzeni nie mogli zdobywać nowych umiejętności, czy też nie mogli poddać się np. terapii antyalkoholowej. Ograniczono im też dostęp do tzw. czynników osobistych, ważnych aktywów, które mogą powodować spadek przestępczości. Wskazano tu między innymi na rodzinę i przyjaciół. Jak podkreślają badacze problemu: „małe inwestycje w ludzkość przynoszą duże zyski, gdy więzienia i areszty nie są zaprojektowane tak, aby generować więcej przestępczości”.

9. LEPIEJ PRZYGOTOWYWAĆ LUDZI DO POWROTU Z WIĘZIENIA DO DOMU

Kolejna strategia rozwija wątek poprzedniej i mówi o potrzebie wprowadzania zmian w kierunku resocjalizacji więźniów. Jak pokazują badania, zdecydowana większość osadzonych (82%),
w ciągu kolejnych 10 lat ponownie wraca na drogę przestępstwa. Dlatego wskazuje się proste rozwiązanie, aby przygotować więźnia do życia na wolności. Skazany po odbyciu wyroku powinien być zaopatrzony w dokumenty, zalecenia co ma dalej robić, do jakiego miejsca się udać i co najważniejsze – być przygotowanym do podjęcia pracy. Dlatego więźniowie powinni opuszczać więzienie z planem i wsparciem, który pozwoli go zrealizować.

10. FINANSOWANIE ZWALCZANIA PRZEMOCY W SPOŁECZEŃSTWIE

W USA realizowane są obecnie programy społeczne tzw. wiarygodnego posłańca (ang. Credible messenger program), które polegają na tym, że w społeczności zagrożonej przestępczością działają tzw. posłańcy (są to więźniowie, byli członkowie gangów – określani jako najbardziej wiarygodni), którzy mając doświadczenie – oddziałują na innych w środowiskach kryminogennych, aby ci nie stosowali przemocy, podnoszą świadomość w tym zakresie, mówią o skutkach, odpowiedzialności za takie czyny. Jak wskazują badacze w USA – coraz więcej przykładów pokazuje,
że wspomniane osoby są najbardziej wiarygodne w realizacji celów tej strategii. Ta płaszczyzna działań na rzecz zwalczania przestępczości wymaga jeszcze czasu, aby mogła się bardziej rozwinąć.

11. WYKORZYSTANIE TECHNOLOGII W OGRANICZENIU PRZEMOCY

Twórcy strategii zwracają uwagę na fakt, że można wykorzystywać technologie tak, aby nie naruszać praw i swobód obywatelskich. Można rozwijać komunikację, żeby np. przypominać o wezwaniach i terminach stawiennictwa do sądu, czy też okresie próby na tzw. zwolnieniu warunkowym. Mowa jest również o dostępie do ogólnodostępnych baz danych i rejestrów postępowań dotyczących np. nadużyć, których dopuścili się funkcjonariusze, a także stosowaniu zabezpieczeń na produktach konsumenckich. Dzisiaj technologie dają dużo większe możliwości. Nie tak, jak w latach 90. – jak argumentował brytyjski kryminolog Graham Farrell, kiedy immobilizer i kamera były jedynymi atrybutami, dzięki którym spadła przestępczość.

12. ZAJĘCIE SIĘ PROBLEMEM UBÓSTWA

Jak wskazują badacze i socjologowie, bieda jest czynnikiem, który ma wpływ na przestępczość. Brak dochodów może być przyczyną osłabienia więzi społecznych i wpływać na rozwój przestępczości. Dlatego też, władze nie tylko lokalne, ale również stanowe prowadzą szereg społecznych przedsięwzięć mających zapobiegać ubóstwu. Można wśród nich wymienić ulgi podatkowe dla dzieci, czy też darmowe ubezpieczenie zdrowotne. Jako przykład podaje się program „Medicaid”, który jest państwowym programem pomocy socjalnej w USA, przeznaczonym dla osób i rodzin, których nie stać, z uwagi na niski dochód, na świadczenia medyczne. Medicaid zapewnia darmowe ubezpieczenie zdrowotne 74 milionom osób w Stanach.

13. ROZPOZNANIE I NAPRAWA STAŁYCH PROBLEMÓW

W USA mogą występować problemy związane z uwarunkowaniami i zmianami politycznymi, malejącym elektoratem – jak mówią badacze. Komentatorzy przywołują wśród nich również słabe warunki mieszkaniowe, materiały zawierające szkodliwe substancje, a nawet niedofinansowaną opiekę społeczną. Należy tu podkreślić, że w Stanach Zjednoczonych ponad 400 000 dzieci jest w pieczy zastępczej danego dnia. Opieka zastępcza jest zdefiniowana jako „tymczasowa sytuacja mieszkaniowa dzieci, których rodzice nie mogą się nimi zaopiekować, a których trudne położenie zostało stwierdzone przez personel agencji opieki społecznej”. Wspomniane problemy wg amerykańskich badaczy mają wpływ na rozwój przestępczości. Dlatego strategia wskazuje poszukiwanie inicjatyw zaradczych.

14. ZMIANY W SYSTEMIE WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI

Badacze proponują, aby zrewidować system prowadzenia spraw i kwestie nakładania kar. Powinno się weryfikować i brać pod uwagę to, że zbyt wiele obciążeń finansowych dla osoby o niskim ryzyku (czyny małej wagi) ma wpływ na jej zadłużenie, kwestię niespłacalności kar, a później pozbawienie wolności. Pojawia się frustracja, a nawet przemoc, co może prowadzić do zerwania społecznych więzi i skłonić do popełniania przestępstw. Dlatego proponuje się zmniejszenie tzw. toksycznych kar oraz opłat, a także zatarcie starych nakazów płatniczych i wyroków skazujących.

15. POMOC OSOBOM UZALEŻNIONYM OD SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH

Badacze zauważyli, że powinno się kontynuować te inicjatywy, których fundamenty powstały już ponad dekadę temu, gdzie w kompetencji sądów miało znajdować się rozwiązywanie problemów osób uzależnionych i poddawanie ich leczeniu. W ramach pilotaży otaczano takie osoby opieką, prowadzono rozmowy i wywiady, a także podejmowano się leczenia odwykowego w więzieniu. Jednak niewiele z tych pomysłów wykorzystano i wdrożono na stałe. Podstawy są, wystarczy je rozwijać.

16. PROGRAMY WSPARCIA DLA MŁODYCH LUDZI I RODZIN WYSOKIEGO RYZYKA

Powinno się rozwijać programy, których celem byłoby powstrzymywanie młodzieży przed popełnianiem czynów przestępczych, uświadamianie. Dlatego tak ważna jest tutaj edukacja społeczna i emocjonalna zarazem, a także rozwijanie programów dla nastolatków z grup tzw. wysokiego ryzyka, gdzie przybywanie w środowisku kryminogennym może być jednym z czynników inicjujących do popełniania przestępstw.

17. EDUKACJA

Szkoły powinny pełnić ważną funkcję w procesie ograniczania przestępczości, w tym również poza nią. Zapewnienie uczniom posiłków, a także bezpieczny dojazd do szkoły – to tylko niektóre z ważnych aspektów dbania o bezpieczeństwo, które mogą przynieść wyłącznie same korzyści.

18. MIESZKALNICTWO

„Dach nad głową”, komfort posiadania mieszkania, domu, to ważny atrybut nie tylko komfortu, ale przede wszystkim stabilizacji. Stąd też powinno się wprowadzać rozwiązania w tym zakresie, które mogą pomóc w ograniczaniu przestępczości, czyli stałe mieszkalnictwo wspierające, czy też mieszkania przejściowe dla młodych ludzi wychodzących z bezdomności.

19. POLITYKA I PRAWO

Komentatorzy wskazują, że można zmieniać i modyfikować przepisy prawa, aby w ten sposób ograniczać przestępczość. Jako przykład podano, że wyższe podatki np. na broń i alkohol (określane jako produkty kryminogenne), zmniejszą ich nadmierny popyt. To jednak tylko przykład. Politycy i rządzący mają wpływ na prawo i taka jest ta zależność.

20. OGRANICZENIE DOSTĘPU DO BRONI PALNEJ

Badacze stwierdzają, że relacja między bronią a przemocą jest niepodważalna. Im więcej broni, tym więcej przestępstw – taki jest pogląd. Dlatego dostęp do broni powinien być ograniczony, szczególnie dla osób, które mogą okazać się potencjalnie niebezpieczne. Podsumowując, jeżeli nie zrobi się porządku z bronią, to nie ograniczy się skali przemocy.

NA ZAKOŃCZENIE

Nie wystarczy jedna strategia i jedna inicjatywa. Należy przeprowadzić szczegółową analizę przestępczości oraz zagrożeń i wziąć pod uwagę wszelkie aspekty, kompetencje, dostępne środki, a nawet ograniczenia budżetowe. Amerykańscy twórcy wymienionych strategii proponują stworzenie opłacalnej profilaktyki oraz zmianę podejścia i myślenia, że tylko sama Policja jest w stanie poradzić sobie z problemem przemocy i przestępczości. Po to są te strategie, aby pokazać, że ograniczenie przestępczości to proces złożony, wymagający wszechstronnych działań Policji, wymiaru sprawiedliwości, samorządów, organizacji oraz instytucji, a także polityków.

***
Opracowano na podstawie: „20 strategii dla zredukowania przestępczości w mieście” – według John K. Romana wieloletniego pracownika NORC (National Opinion Research Center) na Uniwersytecie w Chicago, współdyrektora NPSC (National Prevention Science Coalition).

https://www.vitalcitynyc.org/articles/twenty-strategies-for-reducing-crime-in-cities