Mechanoskopia od kuchni

29.01.2025 • Marek Woźniak

Mechanoskopia jest jednym z działów kryminalistyki zajmującym się badaniem śladów pochodzących od narzędzi lub przedmiotów użytych do popełnienia różnego rodzaju przestępstw w celu ich identyfikacji. Jest ona możliwa, ponieważ w procesie technologicznym wytwarzania przedmiotów powierzchnie nabywają nie tylko określonych kształtów i wymiarów, ale także swoistej, niepowtarzalnej mikrostruktury w postaci nierówności o określonym kształcie, wymiarach i wzajemnej względem siebie konfiguracji. W dalszej kolejności, podczas używania tych przedmiotów, ich powierzchnie się zmieniają, powstają na nich nowe cechy (zarysowania, wgniecenia, wyszczerbienia), które dodatkowo nadają im swoisty, odmienny od innych, niepowtarzalny wygląd.

Zdjęcie: Tomasz Oleszczuk

Ślady mogą znajdować się na różnych podłożach: metalu, drewnie, a nawet na ludzkich kościach. Liczna grupa śladów wchodzących w zakres badań mechanoskopijnych znajduje się na przedmiotach służących do zabezpieczenia pomieszczeń przed dostępem osób nieuprawnionych np. na zamkach, kłódkach, kratach i wielu innych.

Narzędziami lub przedmiotami badawczymi będą te, które służą do sforsowania takich zabezpieczeń np. nożyce do cięcia prętów, łomy, siekiery, młotki zabezpieczone od osób podejrzanych o dokonanie przestępstw. Użyte narzędzia i przedmioty oddziaływują na podłoża (przedmioty), przenosząc na nie charakterystyczną mikrostrukturę, czyli pozostawiają ślady o indywidualnych cechach charakterystycznych. Badania mechanoskopijne to nic innego, jak obserwacja i porównywanie pod różnego rodzaju mikroskopami śladów zabezpieczonych na miejscach przestępstw i śladów próbnych wykonanych narzędziami lub przedmiotami zabezpieczonymi do badań porównawczych. W trakcie badań „poszukujemy” na porównywanych śladach zgodności albo odmienności indywidualnych cech charakterystycznych w postaci ubytków, wypukłości, wgnieceń i zarysowań o swoistym niepowtarzalnym wyglądzie.

Do zaawansowanych metod badawczych stosowanych w Pracowni Badań Mechanoskopijnych Laboratorium Kryminalistycznego KSP należy zaliczyć wykorzystanie mikroskopu porównawczego marki LEICA model FSM (koszt jego zakupu wynosił ok. 500 tysięcy złotych). Mikroskop ten posiada dwa oddzielne tory wizyjne pozwalające na jednoczesną obserwację dwóch śladów przez jeden tubus okularowy. Umożliwia również nakładanie na siebie w całości lub części obrazów z obydwu torów wizyjnych. Łączny zakres realizowanych powiększeń optycznych w tym mikroskopie wynosi x 160.

Biegli Sekcji Mechanoskopii mają na swoim koncie wiele sukcesów zawodowych. Wyniki ich działań wielokrotnie pozwoliły organom procesowym ukierunkować prowadzone postępowania, a w konsekwencji skierować do sądów akty oskarżenia i ukarać sprawców przestępstw.

Nadmienić trzeba, że oprócz ww. badań należących do tzw. mechanoskopii klasycznej, biegli oceniają także autentyczność numerów identyfikacyjnych pojazdów. Działania te wykonywane są na policyjnych parkingach depozytowych oraz na stanowisku badawczym znajdującym się w Laboratorium Kryminalistycznym KSP. Biegli uczestniczą również w oględzinach miejsc ujawniania kradzionych pojazdów tzw. dziupli, w których grupy przestępcze je przechowują i demontują w celu sprzedaży części. Biorąc pod uwagę, że w takich miejscach biegli napotykają pojazdy różnych marek oraz bardzo duże ilości podzespołów i części, zachodzi potrzeba ciągłego podnoszenia przez nich kwalifikacji, zdobywania nowych umiejętności i doświadczeń, a także zakupu nowoczesnego sprzętu badawczego.

Aby sprostać nowym wyzwaniom, biegli wymieniają doświadczenia, uczestnicząc w ogólnopolskich sympozjach, warsztatach kryminalistycznych, a także, co miało miejsce 4 grudnia 2024 roku, obserwując proces produkcyjny pojazdów produkowanych w fabryce w Gliwicach (Alfa Romeo, Peugeot, Citroën, Fiat, Opel, Lancia, Jeep, Ram, Chrysler, Maserati i Dodge).

PRZYKŁADY PRACY BIEGŁYCH

Badaniom mechanoskopijnym poddano samochód marki Audi A8 z podejrzeniem sfałszowania numeru identyfikacyjnego VIN. Samochód został zakupiony na terenie Niemiec po szkodzie całkowitej. Przeprowadzone na stanowisku badawczym LK KSP czynności wykazały, że numer identyfikacyjny VIN nie nosił znamion fałszowania. Odczytane informacje z układów elektronicznych pojazdu i numery seryjne z jego innych podzespołów (m.in. silnika i skrzyni biegów) odpowiadały oznaczeniom fabrycznie przypisanym do obecnego samochodu. Dopiero dalsze szczegółowe badania wykazały, że karoseria nie stanowiła jednolitej, fabrycznej konstrukcji – została zmontowana z dwóch tej samej marki pojazdów.

Do przedniej części karoserii wraz z fragmentem płyty podłogowej zawierającej numer VIN, wmontowano pozafabrycznie tylną część karoserii z dachem i bocznymi słupkami. Ślady wykonania takich czynności były trudne do zauważenia, ponieważ zostały precyzyjnie zamaskowane i pokryte właściwie dobranymi powłokami lakieru. Badania charakteryzowały się wysokim stopniem skomplikowania i wymagały dużego nakładu czasu pracy. Należało zdemontować wiele elementów wyposażenia m.in. fotele i wykładzinę podłogową. Po ich demontażu zlokalizowano dodatkowe, zwyczajowo nanoszone przez producenta oznaczenia przydatne do identyfikacji samochodu. Na ich podstawie ustalono, że do odbudowy samochodu mającego ulec całkowitej szkodzie, wykorzystana została karoseria i elementy pochodzące z innego, jak się okazało skradzionego pojazdu.

BADANIA ELEMENTÓW KAROSERII POD KĄTEM SPOSOBU JEJ ZMONTOWANIA

 
  
Zdjęcia: Archiwum LK KSP

OGLĘDZINY „DZIUPLI”

Biegli mechanoskopii w ramach działań ukierunkowanych na zwalczanie przestępczości samochodowej wielokrotnie wzywani są do oględzin tzw. dziupli samochodowych. W trakcie oględzin jednego z takich miejsc ocenie autentyczności oznaczeń identyfikacyjnych poddany został samochód marki KIA Sportage. Przeprowadzona za pomocą sprzętu diagnostycznego analiza informacji zapisanych w układach elektronicznych pojazdu wykazała, że nie korespondują one z innymi jego oznaczeniami produkcyjnymi.

Samochód został zabezpieczony na policyjny parking depozytowy, gdzie przeprowadzono specjalistyczne badania. Okazało się, że obecny numer na karoserii naniesiony został w całości niefabrycznie, w miejsce uprzednio zeszlifowanego, właściwego oznaczenia. Podrobiona została również tabliczka znamionowa. W wyniku badań odtworzono usunięty, pierwotny numer identyfikacyjny VIN pojazdu (samochód był poszukiwany).

Przypadek badań mechanoskopijnych tego samochodu zasługuje na wzmiankę (uwagę), ponieważ jego oznaczenia identyfikacyjne zostały w sposób perfekcyjny podrobione, niemożliwy do ujawnienia przez osoby niedysponujące odpowiednim sprzętem badawczym i fachową wiedzą.

POJAZD ZABEZPIECZONY DO BADAŃ MECHANOSKOPIJNYCH

Zdjęcia: Archiwum LK KSP

UJAWNIONE ŚLADY PIERWOTNEGO NUMERU IDENTYFIKACYJNEGO VIN POJAZDU

 
Zdjęcia: Archiwum LK KSP

IDENTYFIKACJA „ŁAMAKA”

Typowym przykładem badań mechanoskopijnych jest identyfikacja narzędzi używanych do forsowania zabezpieczeń. Jednym z nich jest tzw. łamak wkładek zamków drzwi pojazdów i stacyjek zapłonowych. Na terenie Niemiec skradziony został pojazd marki Mazda CX5. Funkcjonariusze Wydziału dw. z Przestępczością Samochodową KSP zlokalizowali i odnaleźli go w jednej z warszawskich „dziupli” samochodowych. Pojazd miał uszkodzony zamek drzwi kierowcy. W trakcie przeszukania samochodu osoby podejrzanej o dokonanie kradzieży zabezpieczono ukryty w zagłówku fotela łamak wkładek zamków.

Przedmiot ten wraz z wymontowaną z drzwi pojazdu uszkodzoną wkładką zamka został dostarczony do pracowni mechanoskopii w celu przeprowadzenia badań identyfikacyjnych. W ich wyniku stwierdzono, że indywidualne cechy charakterystyczne śladów dowodowych w zabezpieczonej wkładce zamka są tożsame ze śladami próbnymi wykonanymi tym łamakiem.

Uzyskane wyniki były podstawą do wydania kategorycznej, pozytywnej opinii pozwalającej na przedstawienie podejrzanemu nie tylko zarzutów paserstwa, ale podlegającej bardziej surowej karze kradzieży z włamaniem samochodu marki Mazda CX5.

ZDEMONTOWANA Z DRZWI SAMOCHODU WKŁADKA ZAMKA

Zdjęcia: Archiwum LK KSP

ZABEZPIECZONY DO BADAŃ PORÓWNAWCZYCH ŁAMAK

Zdjęcia: Archiwum LK KSP

ŚLADY WGNIECEŃ NA WEWNĘTRZNYCH POWIERZCHNIACH WKŁADKI ZAMKA

Zdjęcia: Archiwum LK KSP

IDENTYFIKACJA SIEKIERY

W trakcie działań ukierunkowanych na zwalczanie przestępczości samochodowej, na jednej z posesji natrafiono na samochód z przeciętą w miejscu numeru identyfikacyjnego karoserią. Usytuowanie tego uszkodzenia wzbudziło uzasadnione podejrzenie, że jest następstwem działania mającego na celu uniemożliwienie identyfikacji samochodu. Nadmienić trzeba, że właściciel posesji twierdził, że pojazd nie należy do niego, pozostawiła go osoba znana mu tylko z widzenia.

DOWODOWY POJAZD MARKI MAZDA, MODEL 3

Zdjęcia: Archiwum LK KSP

W celu identyfikacji samochodu został on zabezpieczony do badań mechanoskopijnych. Wraz z samochodem zabezpieczono na posesji dwie siekiery, które potencjalnie mogły być użyte do uszkodzenia karoserii. Przeprowadzone badania przyniosły pozytywny rezultat. Odczytano pełny numer identyfikacyjny samochodu VIN, a na podstawie śladów przecięcia zidentyfikowano jedną z siekier, którą sprawca użył do uszkodzenia karoserii. Z uwagi na usytuowanie śladów dowodowych (karoseria pojazdu) w badaniach zastosowano metodę replikową. Polega ona na odwzorowaniu śladów w specjalnej masie silikonowej, a następnie analizie ich cech charakterystycznych pod mikroskopami stereoskopowymi i porównawczymi.

PRZECIĘTY FRAGMENT KAROSERII Z NUMEREM IDENTYFIKACYJNYM VIN POJAZDU

Zdjęcia: Archiwum LK KSP

SIEKIERY ZABEZPIECZONE DO BADAŃ PORÓWNAWCZYCH

 
Zdjęcia: Archiwum LK KSP

ZESTAWIENIE CECH WSPÓLNYCH ŚLADU DOWODOWEGO I PORÓWNAWCZEGO

Zdjęcia: Archiwum LK KSP

BADANIA NA CAŁOŚĆ

W trakcie oględzin miejsca znalezienia zwłok zabezpieczono sześć fragmentów drewna. Jedna z przyjętej w prowadzonym postępowaniu wersji zakładała, że przed rozdzieleniem mogły stanowić całość i pochodzić z gałęzi (konaru) użytej do zabicia człowieka. Celem zleconych badań było podjęcie próby zestawienia rozdzielonych fragmentów w całość, a w przypadku pozytywnego wyniku, ustalenie mechanizmu (przyczyny) ich rozdzielenia.

W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono, że krawędzie pięciu rozdzielonych fragmentów drewna odpowiednio ze sobą korespondowały. Po ich złożeniu w całość ustalono wymiary gałęzi (było to istotne przy dalszym opiniowaniu). Ponadto na fragmencie drewna usytuowanym przy grubszym końcu ujawniono zdeformowaną i spękaną powierzchnię oraz obecność mikrośladów o strukturze podobnej optycznie do włosów (zostały zabezpieczone do dalszych badań). Uzyskane wyniki badań mechanoskopijnych stanowiły podstawę do wydania opinii, że uszkodzenie gałęzi powstało w wyniku dynamicznego kontaktu z podłożem, którym mogła być głowa człowieka.

FRAGMENTY DREWNA

Zdjęcia: Archiwum LK KSP

ŚLADY PĘKNIĘĆ NA DREWNIE Z UJAWNIONYMI MIKROŚLADAMI

Zdjęcia: Archiwum LK KSP

ZESTAWIENIE FRAGMENTÓW DREWNA W CAŁOŚĆ

Zdjęcia: Archiwum LK KSP

KRADZIEŻ KATALIZATORÓW

Wkład do katalizatora zawiera metale szlachetne i cenne pierwiastki typu rod czy pallad. Złodzieje kradną te przedmioty z uwagi na to, że można je odsprzedać z dużym zyskiem (skupy płacą za nie kwoty sięgające nawet powyżej tysiąca złotych). W trakcie przeszukania pomieszczeń osoby podejrzanej o kradzież katalizatora zabezpieczono do badań porównawczych narzędzie służące do cięcia rur tzw. obcinak łańcuchowy.

OBCINAK ŁAŃCUCHOWY DO CIĘCIA RUR

Zdjęcia: Archiwum LK KSP

Narzędzie wraz z fragmentem rury należącej do układu wydechowego zamontowanego w samochodzie marki Toyota Auris przesłano do LK KSP w celu przeprowadzenia badań identyfikacyjnych. Po wykonaniu śladów próbnych zabezpieczonym obcinakiem stwierdzono, że ich indywidualne cechy charakterystyczne wykazują zgodność z analogicznymi cechami śladów dowodowych usytuowanych na fragmencie rury układu wydechowego zabezpieczonego z samochodu. W tym przypadku również opinia mechanoskopijna (pozytywna) stanowiła dowód na popełnienie przestępstwa.

Opisany tu zakres działań i przykłady pracy badawczej, pokazują tylko niewielki zakres naszej pracy wykonywanej w pracowni mechanoskopii. Każde zadanie wykonywane przez naszą pracownię wymaga nowoczesnych narzędzi diagnostyczno pomiarowych i oczywiście wykwalifikowanych biegłych, którzy będą umieć wyciągać właściwe wnioski badawcze z przeprowadzonych prac.

Rozwój nowoczesnych technologii z czasem będzie minimalizował rolę człowieka w samym procesie badawczym, lecz we wnioskowaniu nadal wiedza i doświadczenie pozostanie niezastąpiona.