Ochrona osoby doznającej przemocy domowej

29.01.2025 • Natalia Flisiak-Górecka

Przemoc domowa jest bardzo negatywnym zjawiskiem patologii społecznej i nie należy tego bagatelizować. Osoby doświadczające agresji oraz przemocy domowej często izolują się z tym problemem i bywa, że latami skrywają tę wstydliwą dla nich, niekiedy też groźną i niebezpieczną „tajemnicę”, dając tym samym przyzwolenie na to, aby sprawca przemocy czuł się bezkarnie. Są jednak środki oraz instrumenty prawne, które pozwalają policjantom na przerwanie domowej „gehenny” poprzez zastosowanie nakazu lub zakazów. Dzięki możliwości wydania przez policjanta podczas realizowanych czynności nakazu natychmiastowego opuszczenia mieszkania i zakazu zbliżania się do niego – osoba stosująca przemoc dostaje czytelny sygnał, że jego/jej zachowanie jest nieakceptowalne i sprzeczne z prawem. Wydany nakaz lub zakazy służą zapewnieniu bezpieczeństwa osobie, która doznaje przemocy domowej. Te środki mają dać nie tylko ochronę przed dalszą przemocą, ale też wzbudzić świadomość sprawcy przemocy o nieuchronności odpowiedzialności.

Zdjęcie: Freepik.com/AI

WYJAŚNIENIE NAJWAŻNIEJSZYCH POJĘĆ

Osobą doznającą przemocy domowej, zgodnie z ustawą z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej¹ może być: małżonek, także w przypadku gdy małżeństwo ustało lub zostało unieważnione, oraz jego wstępni, zstępni, rodzeństwo i ich małżonkowie, wstępni i zstępni oraz ich małżonkowie, rodzeństwo oraz ich wstępni, zstępni i ich małżonkowie, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia i jej małżonek oraz ich wstępni, zstępni, rodzeństwo i ich małżonkowie, osoba pozostająca obecnie lub w przeszłości we wspólnym pożyciu oraz jej wstępni, zstępni, rodzeństwo i ich małżonkowie, osoba wspólnie zamieszkująca i gospodarująca oraz jej wstępni, zstępni, rodzeństwo i ich małżonkowie, osoba pozostająca obecnie lub w przeszłości w trwałej relacji uczuciowej, lub fizycznej niezależnie od wspólnego zamieszkiwania i gospodarowania, lub małoletni, wobec których jest stosowana przemoc domowa.

Definicję przemocy domowej zamieszczono w przywołanej ustawie – wskazując, że jest to jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie, wykorzystujące przewagę fizyczną, psychiczną lub ekonomiczną, naruszające prawa lub dobra osobiste osoby doznającej przemocy domowej, w szczególności narażające tę osobę na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia lub mienia, naruszające jej godność, nietykalność cielesną lub wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na jej zdrowiu fizycznym lub psychicznym, wywołujące u tej osoby cierpienie lub krzywdę, ograniczające lub pozbawiające tę osobę dostępu do środków finansowych, lub możliwości podjęcia pracy, lub uzyskania samodzielności finansowej, istotnie naruszające prywatność tej osoby lub wzbudzające u niej poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia, w tym podejmowane za pomocą środków komunikacji elektronicznej.

Ustawodawca wskazał, że osobą stosującą przemoc domową może być wyłącznie osoba pełnoletnia, niemniej w przypadku, kiedy działanie lub zaniechanie o charakterze przemocy domowej wykazuje osoba, która nie osiągnęła pełnoletności, a jej zachowanie wyczerpuje znamiona czynu karalnego lub występują okoliczności świadczące o demoralizacji nieletniego, policjant podejmuje wobec tej osoby czynności określone w Ustawie z dnia 9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich (Dz. U. poz. 1700 oraz z 2023 r. poz. 289 i 1860). W takich okolicznościach nie wypełnia się formularza „Niebieska Karta – A”².

DWIE DROGI – JEDEN CEL

System ochrony osób doznających przemocy domowej uwzględnia zastosowanie drogi przewidzianej w prawie karnym oraz w prawie cywilnym, które obejmuje natychmiastowe środki ochronne, stosowane od 2020 roku przez Policję. Obie ścieżki są od siebie niezależne i nie wykluczają się wzajemnie. Porównanie prezentuje tabela:

ROLA POLICJANTA I STOSOWANIE ŚRODKÓW OCHRONY

Policjant odgrywa bardzo ważną rolę w powyższej procedurze. Wycinkiem działania jest prawo do stosowania środków ochronnych, wielokrotnie mających „preludium” w zatrzymaniu osoby stosującej przemoc domową, z wykorzystaniem podstawy art. 15a ustawy o Policji albo art. 244 Kodeksu postępowania karnego.

Procedurę stosowania środków izolacyjno-ochronnych w środowisku dotkniętym przemocą domową w związku z zagrożeniem życia lub zdrowia reguluje ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, w której dokładnie przedstawiono tryb postępowania policjanta posiadającego prawo do wydania wobec osoby stosującej przemoc domową, w rozumieniu przepisów ustawy o przeciwdziałaniu przemocy domowej, stwarzającej zagrożenie dla życia lub zdrowia osoby doznającej tej przemocy – nakazu natychmiastowego opuszczenia wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia i zakazu zbliżania się do wspólnie zajmowanego mieszkania i jego bezpośredniego otoczenia, zwanego dalej „nakazem i zakazem”. Policjant w nakazie i zakazie wskazuje obszar lub odległość od wspólnie zajmowanego mieszkania, którą osoba stosująca przemoc domową jest obowiązana zachować.

Policjant ma prawo wydać wobec osoby stosującej przemoc domową, stwarzającej zagrożenie dla życia lub zdrowia osoby doznającej tej przemocy – zakaz zbliżania się do tej osoby na wyrażoną w metrach odległość, zwany dalej „zakazem zbliżania”, lub zakaz kontaktowania się z osobą doznającą przemocy domowej, zwany dalej „zakazem kontaktowania”. Jeżeli osoba doznająca przemocy domowej uczęszcza do szkoły, placówki oświatowej, opiekuńczej lub artystycznej, uprawia sport lub pracuje, policjant ma prawo wydać wobec osoby stosującej przemoc domową, stwarzającej zagrożenie dla życia lub zdrowia osoby doznającej tej przemocy, zakaz wstępu na teren szkoły, placówki oświatowej, opiekuńczej lub artystycznej, obiektu sportowego lub miejsca pracy, i przebywania na tym terenie, zwany dalej „zakazem wstępu”, chyba że osoba stosująca przemoc jest tam zatrudniona lub pobiera naukę.

Nakaz i zakaz, zakaz zbliżania, zakaz kontaktowania lub zakaz wstępu mogą być stosowane łącznie i są natychmiast wykonalne. Jeżeli po wydaniu nakazu i zakazu wystąpią okoliczności uzasadniające wydanie zakazu zbliżania, zakazu kontaktowania lub zakazu wstępu, dzień zakończenia ich obowiązywania musi odpowiadać dniowi, w którym upływa termin stosowania nakazu i zakazu. Policjant w celu stwierdzenia zasadności wydania nakazu i zakazu, zakazu zbliżania, zakazu kontaktowania lub zakazu wstępu stosuje odpowiednio przepisy w zakresie oceny wystąpienia czynników ryzyka, do czego służą obligatoryjnie kwestionariusze szacowania ryzyka wypełniane oddzielnie dla osób dorosłych i dzieci.

Policjant wydaje nakaz i zakaz, zakaz zbliżania, zakaz kontaktowania lub zakaz wstępu podczas interwencji podjętej we wspólnie zajmowanym mieszkaniu, lub jego bezpośrednim otoczeniu, lub w związku z powzięciem informacji o stosowaniu przemocy domowej, w szczególności zgłoszenia przez osobę doznającą przemocy domowej, kuratora sądowego, lub pracownika jednostki organizacyjnej pomocy społecznej w związku z wykonywaniem ustawowych obowiązków.

W przypadku zatrzymania osoby stosującej przemoc domową – nakaz i zakaz, zakaz zbliżania, zakaz kontaktowania lub zakaz wstępu mogą być wydane bezpośrednio po jej zwolnieniu. Niemniej Wytyczne nr 3 Komendanta Głównego Policji – wskazują, że zwalniając osobę stosującą przemoc domową, zatrzymywaną na podstawie art. 15a ustawy o Policji, wydaje się środki ochronne.

Czynności wykonuje się niezwłocznie w związku z powzięciem informacji w zakresie zagrożenia życia lub zdrowia, a osobę zgłaszającą przemoc domową przesłuchuje się w charakterze świadka, po pouczeniu o treści art. 233 Kodeksu karnego, na okoliczności wskazane w zgłoszeniu, o ile to możliwe, na miejscu zdarzenia.Policjant w celu ustalenia, czy zachodzą przesłanki do zastosowania środków ochronnych oraz w celu wskazania obszaru, który osoba stosująca przemoc domową ma opuścić i na którym nie może przebywać, odległości od wspólnie zajmowanego mieszkania, którą osoba stosująca przemoc domową jest obowiązana zachować, lub ustalenia w metrach odległości, którą osoba stosująca przemoc domową jest obowiązana zachować od osoby doznającej tej przemocy, może przesłuchać w charakterze świadków również inne osoby, w szczególności wszystkie doznające tej przemocy osoby pełnoletnie wspólnie zajmujące mieszkanie.

Policjant, dokonując wskazanych ustaleń, uwzględnia w protokole przesłuchania zaistnienie okoliczności zagrożenia życia lub zdrowia ludzkiego. Do przesłuchania stosuje się przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. W przypadku gdy zachodzi obawa, że obecność osoby stosującej przemoc domową będzie oddziaływać krępująco na świadka lub wywierać negatywny wpływ na jego stan psychiczny, policjant może nakazać tej osobie, aby na czas przesłuchania świadka opuściła miejsce przesłuchania.

Osobę małoletnią można przesłuchać tylko wówczas, gdy jej zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla sprawy w szczególności, gdy jest jedynym świadkiem zdarzenia, a brak jest innych dowodów, wyłącznie w odpowiednio przystosowanych pomieszczeniach, o których mowa w przepisach Kodeksu postępowania karnego. Przesłuchanie osoby małoletniej przeprowadza sąd opiekuńczy właściwy dla miejsca jej pobytu – na wniosek Policji. Przesłuchanie odbywa się z udziałem prokuratora oraz biegłego psychologa, przy czym osoba pełnoletnia wskazana przez małoletniego ma prawo być obecna przy przesłuchaniu, o ile nie ogranicza to swobody wypowiedzi przesłuchiwanego małoletniego. W przesłuchaniu nie bierze udziału osoba stosująca przemoc domową. Z czynności przesłuchania osoby małoletniej sporządza się protokół i nagranie obrazu oraz dźwięku. Jeżeli małoletni został już przesłuchany na okoliczność stosowania przemocy domowej w innej sprawie, sąd po zapoznaniu się z tymi zeznaniami – ocenia, czy zachodzi potrzeba przesłuchania małoletniego w związku z treścią wniosku Policji. W przypadku odstąpienia od przesłuchania sąd przekazuje Policji protokoły dotychczasowych przesłuchań małoletniego.

Policjant, przed wydaniem nakazu i zakazu, zakazu zbliżania, zakazu kontaktowania lub zakazu wstępu, wysłuchuje osobę stosującą przemoc domową, o ile nie utrudni to ich natychmiastowego wydania. Policja może również dokonywać innych czynności w celu ustalenia, czy zachodzą okoliczności uzasadniające zastosowanie środków ochronnych.

Nakaz i zakaz, zakaz zbliżania, zakaz kontaktowania lub zakaz wstępu mogą być również wydane w przypadku nieobecności we wspólnie zajmowanym mieszkaniu, lub jego bezpośrednim otoczeniu osoby stosującej przemoc domową podczas wykonywaniaczynności przez policjanta. Przed wydaniem środków policjant ma prawo zażądać dodatkowych informacji od innych instytucji lub organów.

Jeżeli zachodzą przesłanki zatrzymania lub wydania nakazu i zakazu, zakazu zbliżania, zakazu kontaktowania lub zakazu wstępu, a wobec osoby stosującej przemoc domową wykonywana jest kara pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, policjant dokonuje zatrzymania takiej osoby i bezzwłocznie przekazuje ją do dyspozycji sądu właściwego do orzekania w przedmiocie uchylenia zezwolenia na odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego. Sąd orzeka w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania.

Policjant doręcza odpis nakazu i zakazu, zakazu zbliżania, zakazu kontaktowania lub zakazu wstępu niezwłocznie po ich wydaniu osobie stosującej przemoc domową oraz osobie doznającej tej przemocy. W razie niemożności doręczenia osobie stosującej przemoc domową – zamieszkującej wspólnie z osobą doznającą tej przemocy – odpisu nakazu i zakazu, zakazu zbliżania, zakazu kontaktowania lub zakazu wstępu, odpis należy złożyć we właściwej jednostce organizacyjnej Policji, umieszczając zawiadomienie o ich wydaniu na drzwiach wspólnie zajmowanego mieszkania, ze wskazaniem przyczyny umieszczenia zawiadomienia oraz wskazaniem, gdzie i kiedy pismo pozostawiono. Doręczenie uważa się za dokonane z chwilą umieszczenia zawiadomienia na drzwiach wspólnie zajmowanego mieszkania.

W przypadku wydania zakazu zbliżania, zakazu kontaktowania lub zakazu wstępu, gdy osoba stosująca przemoc domową nie zamieszkuje wspólnie z osobą doznającą tej przemocy, zawiadomienie o ich wydaniu umieszcza się niezwłocznie na drzwiach mieszkania osoby doznającej przemocy domowej. Policja w terminie 24 godzin od chwili wydania zakazów, o których mowa w zdaniu pierwszym, doręcza osobie stosującej przemoc domową ich odpisy w miejscu jej zamieszkania lub innym miejscu, w którym osoba ta przebywa lub ją zastano. Doręczenie uważa się za dokonane z chwilą doręczenia osobie stosującej przemoc domową odpisu zakazu zbliżania, zakazu kontaktowania lub zakazu wstępu. W razie ustalenia miejsca zamieszkania lub pobytu osoby stosującej przemoc domową niezamieszkującej wspólnie z osobą doznającą tej przemocy i niemożności doręczenia jej odpisu zakazu zbliżania, zakazu kontaktowania lub zakazu wstępu, zawiadomienie o ich wydaniu – umieszcza się na drzwiach mieszkania osoby stosującej przemoc domową. Doręczenie uważa się za dokonane z chwilą umieszczenia zawiadomienia na drzwiach mieszkania osoby stosującej przemoc domową. W razie niemożności doręczenia osobie stosującej przemoc domową niezamieszkującej wspólnie z osobą doznającą tej przemocy odpisu zakazu zbliżania, zakazu kontaktowania lub zakazu wstępu, doręczenie uważa się za dokonane z chwilą umieszczenia zawiadomienia o ich wydaniu na drzwiach mieszkania osoby doznającej przemocy domowej.

W nakazie i zakazie, zakazie zbliżania, zakazie kontaktowania i zakazie wstępu dokonuje się wzmianki o niemożności doręczenia ich odpisów, wskazując jej przyczynę oraz datę i godzinę pozostawienia zawiadomienia.

Jeżeli osoba stosująca przemoc domową odmawia przyjęcia nakazu i zakazu, zakazu zbliżania, zakazu kontaktowania lub zakazu wstępu, doręczenie uważa się za dokonane. W takim przypadku policjant dokonuje adnotacji o odmowie ich przyjęcia na oryginale nakazu i zakazu, zakazu zbliżania, zakazu kontaktowania lub zakazu wstępu.

Policja niezwłocznie doręcza prokuratorowi odpis nakazu i zakazu, zakazu zbliżania, zakazu kontaktowania lub zakazu wstępu oraz zawiadamia właściwy miejscowo zespół interdyscyplinarny, o którym mowa w ustawie o przeciwdziałaniu przemocy domowej, a gdy w mieszkaniu zamieszkują osoby małoletnie lub osobą doznającą przemocy domowej jest osoba małoletnia – także właściwy miejscowo sąd opiekuńczy.

W przypadku wydania zakazu wstępu Policja niezwłocznie zawiadamia o tym fakcie dyrektora szkoły, placówki oświatowej, opiekuńczej lub artystycznej, do której uczęszcza osoba doznająca przemocy domowej, osobę zarządzającą obiektem sportowym, do którego uczęszcza osoba doznająca przemocy domowej, lub pracodawcę osoby doznającej przemocy domowej.

O wydaniu środków ochronnych wobec żołnierza pełniącego czynną służbę wojskową nakazu i zakazu, zakazu zbliżania, zakazu kontaktowania lub zakazu wstępu, Policja niezwłocznie zawiadamia właściwą jednostkę organizacyjną Żandarmerii Wojskowej. W obszarze współdziałania Policji i Żandarmerii Wojskowej określone czynności zostały usystematyzowane w aneksie nr 4 z dnia 19 kwietnia 2024 r. do Porozumienia Komendanta Głównego Żandarmerii Wojskowej i Komendanta Głównego Policji z dnia 21 czerwca 2017 r. o współdziałaniu Żandarmerii Wojskowej i Policji.

WAŻNE!

Dokumentem regulującym szczegółowo sposób postępowania funkcjonariuszy Policji w obszarze przeciwdziałania przemocy domowej – są wyżej wspomniane Wytyczne nr 3 Komendanta Głównego Policji, w których zamieszczono przepisy ogólne z szeregiem definicji, opisano czynności w ramach procedury „Niebieskie Karty” podejmowane przez policjantów, a także dokonano analizy czynności związanych z wydawaniem nakazu i zakazu, zakazu zbliżania, zakazu kontaktowania lub zakazu wstępu.

O CZYM NALEŻY PAMIĘTAĆ?

Przede wszystkim o tym, że Policja jest jednym z wielu podmiotów zobowiązanych do wszczęcia procedury „Niebieskie Karty”. Jako podmiot, każdy funkcjonariusz, bez względu na pełnione obowiązki – jest zobowiązany do podjęcia czynności w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej oraz ochrony życia lub zdrowia osób jej doznających.

Policyjnym mottem i głównym zadaniem jest: „Pomagać i chronić”

Przypisy:
1) Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej, art. 2 ust. 2-3, Dz. U. z 2024 poz. 424.
2) Wytyczne nr 3 Komendanta Głównego Policji z dnia 5 lipca 2024 r. w sprawie wykonywania przez policjantów niektórych czynności w ramach procedury „Niebieskie Karty” oraz w związku z wydawaniem nakazu i zakazu, zakazu zbliżania, zakazu kontaktowania lub zakazu wstępu, § 4 ust. 7, Dz. U. KGP z 2024 poz. 39.