Policja i równe traktowanie osób LGBTIQ+ (SOGIESC)
23.06.2025 • Karina Pohoska
Równe traktowanie osób LGBTIQ+ nie jest kwestią światopoglądu, lecz praw człowieka. Funkcjonariusze Policji – jako przedstawiciele państwa – mają szczególną odpowiedzialność za przeciwdziałanie przemocy i dyskryminacji oraz za budowanie zaufania społecznego. Komunikacja, empatia i znajomość realnych potrzeb osób LGBTIQ+ to fundament skutecznego działania i nowoczesnej, profesjonalnej Policji.
Komenda Stołeczna Policji zawsze wychodzi naprzeciw wielu ważnym sprawom. Organizowane są szkolenia, webinary, aby zarówno policjanci, jak i pracownicy Policji, w pełni mogli zrozumieć pewne zagadnienia, które są kluczowe w dzisiejszych czasach. Tak było i tym razem, podczas szkolenia "Pomoc osobom LGBTIQ+ - zasady postępowania i komunikacji", z udziałem przedstawiciela Miedzynarodowej Organizacji ds. Migracji (IOM). Spotkanie to zostało przeprowadzone z uwzględnieniem kluczowych zagadnień i rekomendacji dotyczących postępowania Policji w kontaktach z osobami reprezentującymi różnorodne tożsamości seksualne i płciowe. Tekst ma charakter informacyjno-edukacyjny i oparty jest na aktualnych danych, standardach międzynarodowych oraz wytycznych praw człowieka.
SOGIESC – co oznacza i dlaczego ma znaczenie?
SOGIESC to skrót od angielskich pojęć: Sexual Orientation (orientacja seksualna), Gender Identity (tożsamość płciowa), Gender Expression (ekspresja płciowa), Sex Characteristics (cechy płciowe).
Jest to termin używany m.in. przez ONZ i organizacje praw człowieka do opisu różnorodnych doświadczeń związanych z płcią i seksualnością. Jego zaletą jest inkluzywność – nie odnosi się wyłącznie do społeczności LGBTIQ+, ale uwzględnia również osoby interpłciowe i wszystkich, których cechy płciowe lub tożsamość nie mieszczą się w binarnym systemie.
Kluczowe grupy w obrębie społeczności LGBTIQ+
Społeczność LGBTIQ+ obejmuje:
lesbijki – kobiety odczuwające pociąg emocjonalny i/lub seksualny do innych kobiet,
gejów – mężczyzn odczuwających pociąg do mężczyzn,
osoby biseksualne – osoby przyciągane przez więcej niż jedną płeć,
osoby transpłciowe – których tożsamość płciowa różni się od płci przypisanej przy urodzeniu,
osoby interseksualne – posiadające cechy płciowe (genitalne, hormonalne, chromosomalne) niepasujące do typowych definicji „męskie” lub „żeńskie”,
osoby queer – definiujące się poza normatywnymi kategoriami płci i seksualności.
Do tego katalogu coraz częściej dodaje się litery „A” (asexual i agender) czy „+” (dla uwzględnienia wszystkich innych niebinarnych tożsamości).
Problematyka społeczna i prawna
1. Dyskryminacja i przemoc
Osoby LGBTIQ+ na całym świecie, również w Polsce, doświadczają: dyskryminacji w życiu zawodowym (np. trudności ze znalezieniem pracy, brak awansów), mowy nienawiści (zarówno online, jak i w przestrzeni publicznej), przemocy fizycznej i psychicznej, często motywowanej uprzedzeniami, braku wsparcia instytucjonalnego, zwłaszcza w mniejszych miejscowościach.
W Polsce przestępstwa z nienawiści wobec osób LGBTIQ+ nie są osobno penalizowane (w przeciwieństwie do przestępstw na tle rasowym, etnicznym czy religijnym). Nie istnieje też pełna ochrona prawna w zakresie małżeństw jednopłciowych, adopcji czy uzgodnienia płci.
2. Problemy zdrowotne i psychiczne
Z powodu chronicznego stresu mniejszościowego (tzw. minority stress), osoby LGBTIQ+ są bardziej narażone na: depresję i stany lękowe, samobójstwa (zwłaszcza wśród młodzieży transpłciowej), uzależnienia i autoagresję, wykluczenie społeczne i bezdomność itd.
3. Brak edukacji i reprezentacji
System edukacyjny w Polsce rzadko porusza tematy związane z różnorodnością seksualną i płciową. Brakuje: edukacji seksualnej opartej na faktach i empatii, rzetelnej reprezentacji w mediach głównego nurtu, wsparcia dla nauczycieli i psychologów szkolnych w pracy z młodzieżą LGBTIQ+.
Standardy międzynarodowe
Organizacje takie jak Rada Europy, ONZ, WHO czy Amnesty International wielokrotnie wzywały państwa członkowskie – w tym Polskę – do ochrony osób LGBTIQ+ przed dyskryminacją i przemocą, zapewnienia równego traktowania w życiu publicznym, uznania prawa do życia rodzinnego, depenalizacji tożsamości i ekspresji płciowej, umożliwienia bezpiecznego uzgodnienia płci bez przymusowej sterylizacji.
Policja – jako instytucja publicznego zaufania – ma kluczową rolę w przeciwdziałaniu przemocy, zapewnianiu równego traktowania oraz budowaniu społeczeństwa, w którym nikt nie musi się bać z powodu tego, kim jest lub kogo kocha.
Budowanie zaufania między służbami mundurowymi a społecznościami marginalizowanymi wymaga: otwartości na dialog, konsekwentnego przeciwdziałania homofobii i transfobii wewnątrz struktur Policji, tworzenia kanałów bezpiecznego zgłaszania nadużyć, obecności funkcjonariuszy-sojuszników, promowania równości i praw człowieka jako podstawy etosu służby publicznej.
Jak Policja powinna postępować z osobami LGBTIQ+?
1. Szacunek i równość wobec prawa
Funkcjonariusz Policji ma obowiązek chronić każdego obywatela bez względu na orientację seksualną, tożsamość płciową czy ekspresję. Dotyczy to zarówno ofiar, jak i świadków lub sprawców zdarzeń.
2. Bezpieczna komunikacja
Komunikacja z osobą LGBTIQ+ powinna być neutralna, uważna i bez ocen. W razie niepewności co do zaimków lub imienia – należy uprzejmie zapytać. Przykład: „Jak mogę się do Pana/Pani zwracać?” lub „Jakie zaimki są dla Pani/Pana odpowiednie?”.
3. Używanie właściwego imienia i zaimków
Jeśli osoba przedstawia się inaczej niż wynika z dokumentów, funkcjonariusz powinien respektować tę tożsamość i stosować właściwe formy. Odmowa użycia może być uznana za naruszenie godności osobistej.
4. Przeszukanie i zatrzymanie osób transpłciowych
Należy zapytać osobę transpłciową, czy życzy sobie przeszukania przez funkcjonariusza danej płci. Jeśli nie ma możliwości spełnienia tej prośby, należy wyjaśnić przyczyny i dołożyć wszelkich starań, aby zachować godność i prywatność osoby.
5. Reakcja na przemoc motywowaną uprzedzeniami
Zgłoszenia przemocy wobec osób LGBTIQ+ powinny być traktowane z pełną powagą. Funkcjonariusz ma obowiązek udokumentować kontekst uprzedzeniowy (np. homofobiczne komentarze napastnika) i przekazać sprawę do dalszego postępowania.
6. Unikanie założeń i stereotypów
Nie należy zakładać, że osoba heteronormatywnie wyglądająca na pewno nie przynależy do społeczności LGBTIQ+. Tożsamość i orientacja są wewnętrznymi aspektami, których nie da się jednoznacznie „odczytać” z wyglądu.
Pomoc i wsparcie osobom LGBTIQ+ – zasady postępowania
1. Słuchaj, nie oceniaj
Pomoc zaczyna się od empatycznego wysłuchania. Funkcjonariusz lub urzędnik powinien powstrzymać się od komentarzy oceniających, niezależnie od własnych poglądów. W kontaktach z osobą LGBTIQ+ obowiązuje pełna bezstronność i profesjonalizm.
2. Udziel informacji o dostępnych formach wsparcia
Osobie pokrzywdzonej lub potrzebującej wsparcia można wskazać specjalistyczne organizacje i ośrodki pomocowe.
3. Zachowaj poufność i ostrożność
Nie należy ujawniać orientacji czy tożsamości płciowej danej osoby bez jej zgody – nawet w dobrej wierze. Tzw. outing może narazić tę osobę na realne niebezpieczeństwo, wykluczenie lub przemoc.
4. Dokumentuj naruszenia i skargi
Jeśli osoba zgłasza, że była źle potraktowana przez innego funkcjonariusza, sprawa powinna być rzetelnie zbadana. W każdej jednostce Policji powinien istnieć jasny kanał zgłaszania przypadków dyskryminacji.
5. Nie zakładaj niczego „z góry”
Nie należy sugerować, że osoba LGBTIQ+ jest „zbyt wrażliwa” lub „szuka atencji”. Tego typu reakcje osłabiają poczucie bezpieczeństwa i mogą prowadzić do wycofania się ze zgłoszenia przestępstwa.
Szkolenia i zmiana systemowa
Aby Policja mogła skutecznie i bezpiecznie współpracować ze społecznością LGBTIQ+, niezbędne są m.in.: regularne szkolenia antydyskryminacyjne i z zakresu równego traktowania, włączenie tematów SOGIESC do programów nauczania w szkołach policyjnych, kampanie wewnętrzne promujące postawy sojusznicze i empatyczne, konsultacje z organizacjami reprezentującymi osoby LGBTIQ+.