Prawo i procedury

Szczególnie uciążliwe lub szkodliwe dla zdrowia warunki służby w Policji

05.02.2021 • Barbara Jamrozik

Kto pełni służbę w warunkach szczególnie uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia? Co zalicza się do przedmiotowych warunków służby i jakie obowiązki oraz uprawnienia są z tym związane?

Pojęcie służby w warunkach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia nie zostało prawnie zdefiniowane. Jedynym aktem prawnym, w którym wymieniono przypadki przedmiotowych warunków służby jest rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 19 września 2014 r. w sprawie urlopów policjantów. Wykaz warunków przedstawiono w tabeli:

OBOWIĄZKI PRACODAWCY WOBEC POLICJANTÓW PEŁNIĄCYCH SŁUŻBĘ W WARUNKACH SZCZEGÓLNIE UCIĄŻLIWYCH LUB SZKODLIWYCH DLA ZDROWIA

Pracodawcy w Policji, a są nimi: Komendant Główny Policji, Komen-dant Centralnego Biura Śledczego Policji, Komendant Biura Spraw Wewnętrznych Policji, komendanci wojewódzcy Policji, Komendant Stołeczny Policji, komendanci powiatowi, rejonowi oraz miejscy Policji, Dyrektor Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Policji, Komendant Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie oraz komendanci szkół policyjnych, zobowiązani są wobec policjantów pełniących służbę w warunkach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia do:

  • Wskazania czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku służ-by, po przeprowadzeniu rozpoznania źródeł ich emisji oraz warunków wykonywania służby, które mają wpływ na poziom stężeń lub natężeń tych czynników lub na poziom narażenia na oddziaływanie tych czynników, ze szczególnym uwzględnieniem:

- rodzaju tych czynników oraz ich właściwości;

- procesów technologicznych i ich parametrów;

- wyposażenia technicznego, w tym maszyn, urządzeń, instalacji i narzędzi, które mogą być źródłem emisji czynników szkodliwych dla zdrowia, z uwzględnieniem wyników pomiarów tej emisji dostarczanych przez producentów;

- środków ochrony zbiorowej i danych dotyczących ich użytkowania;

- organizacji pracy i sposobu wykonywania pracy;

- rzeczywistego czasu narażenia na oddziaływanie czynników szkodliwych dla zdrowia, z uwzględnieniem obowiązującego u pracodawcy systemu i rozkładu czasu pracy.

  • Konsultowania z policjantami lub ich przedstawicielami, w trybie przyjętym u danego pracodawcy, działań dotyczących:

- rozpoznania i typowania czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku służby;

- wykonywania badań, pomiarów i pobierania próbek tych czynników na stanowisku służby.

  • Przechowywania wyników badań i pomiarów przez 3 lata, licząc od daty ich wykonania.
  • Niezwłocznego poinformowania policjantów narażonych na oddziaływanie czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku służby o aktualnych wynikach badań i pomiarów oraz udostępnienia im tych wyników i wyjaśnienia ich znaczenia.
  • Prowadzenia na bieżąco rejestru czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy.
  • Prowadzenia i wpisywania na bieżąco wyników badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia do kart badań i pomiarów.
  • Przechowywania rejestru czynników szkodliwych dla zdrowia oraz kart badań i pomiarów przez okres 40 lat, licząc od daty ostatniego wpisu.
  • Niezwłocznego udostępnienia policjantowi, byłemu funkcjonariuszowi, ich przedstawicielowi ustawowemu lub pełnomocnikowi, na jego pisemne żądanie wyników badań i pomiarów wpisanych do rejestru oraz kart.
  • Skierowania funkcjonariusza na odpowiednie lekarskie badania okresowe, w celu ustalenia zdolności do wykonywania zadań na zajmowanym stanowisku służbowym. W przypadku przeniesienia policjanta na stanowisko służbowe, na którym występują czynniki szkodliwe lub uciążliwe i inne wynikające z warunków pełnienia służby, inne niż występujące na dotychczas zajmowanym stanowisku służbowym, ponowne skierowanie go na badanie okresowe.
  • Zapewnienia odpowiedniego do rodzaju wykonywanej służby, szkolenia wstępnego na stanowisku służby w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny służby, które przeprowadza się w przypadku zmiany jednostki organizacyjnej Policji oraz stanowiska służbowego, w związku z którym zmieniają się czynniki szkodliwe lub uciążliwe, lub inne czynniki wynikające z warunków pełnienia służby.
  • Zapewnienia nie rzadziej niż raz na 3 lata, szkolenia okresowego w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny służby, na stanowiskach, na których występują warunki szczególnie uciążliwe lub szkodliwe dla zdrowia.
  • Zapewnienia sporządzenia karty opisu stanowiska pracy, w której w rubryce nr 13 należy opisać warunki pracy.
  • Udostępnienia policjantowi stanowiskowych instrukcji bhp, instrukcji obsługi urządzeń znajdujących się na wyposażeniu stanowiska służby, procedur postępowania w przypadku wypadku oraz awarii.
  • Wyposażenia funkcjonariusza w odpowiednie środki ochrony indywidualnej i zbiorowej.
  • Zapewnienia wykonania przeglądów środków ochrony indywidualnej i zbiorowej, pod kątem ich sprawności i właściwego stoso-wania.
  • Dokonania oceny ryzyka (narażenia) zawodowego oraz zapoznania z kartą oceny funkcjonariusza.
  • W przypadku stosowania substancji niebezpiecznej, mieszaniny niebezpiecznej, substancji stwarzającej zagrożenie lub mieszaniny stwarzającej zagrożenie posiadania aktualnego spisu tych substancji i mieszanin oraz kart charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem.
  • Zapoznania policjanta z kartami charakterystyki stosowanych substancji i mieszanin oraz udostępnienia ich funkcjonariuszowi.
  • Rejestrowania rodzajów prac w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, a także prowadzenia rejestru policjantów zatrudnionych przy tych pracach, który należy przechowywać przez okres 40 lat po ustaniu narażenia.

Powołania komisji ds. oceny warunków uciążliwych i szkodliwych dla zdrowia.

Przyznania policjantowi urlopu dodatkowego na podstawie oceny warunków uciążliwych i szkodliwych dla zdrowa, którą dokonuje komisja.

  • Wydania rozkazu personalnego w sprawie przyznania funkcjonariuszowi urlopu dodatkowego za służbę w warunkach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia. Tutaj należy wspomnieć o wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedzibą w Gliwicach z dnia 5 listopada 2019 roku sygn. akt. III SA/Gl 597/19. Z przedmiotowego wyroku wynika, że „Funkcjonariusz nabywa uprawnienie do urlopu dodatkowego wskutek władczej decyzji przełożonego, przyznającej mu to prawo.

Dopiero więc w sytuacji, gdy w obrocie prawnym istnieje takie władcze rozstrzygnięcie przyznające prawo do urlopu dodatkowego, funkcjonariuszowi może zostać on udzielony (...) Czym innym jest przyznanie, a zgoła czym innym udzielenie urlopu dodatkowego. Przyznanie wnioskowanego urlopu, w przeciwieństwie do jego udzielenia, winno zapaść w formie rozkazu personalnego stanowiącego odpowiednik decyzji administracyjnej.

Obowiązki policjanta pełniącego służbę w warunkach uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia:

  • poddać się badaniom lekarskim w terminie wskazanym w skierowaniu na takie badanie i stosować się do wskazań lekarskich,

  • znać przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny służby/pracy,

  • uczestniczyć w szkoleniach i egzaminach w zakresie bhp,

  • wykonywać czynności służbowe w sposób zgodny z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny służby/pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń i wskazówek przełożonych,

  • dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz  o porządek i ład w miejscu służby,

  • stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia robocze-go oraz przedmiotów umundurowania, zgodnie z ich przeznaczeniem,

  • niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

  • współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny służby/pracy.

PŁATNE URLOPY DODATKOWE ZA SŁUŻBĘ W WARUNKACH SZCZEGÓLNIE UCIĄŻLIWYCH LUB SZKODLIWYCH DLA ZDROWIA

W związku z pełnieniem służby w warunkach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia funkcjonariuszowi Policji przysługuje coroczny płatny urlop dodatkowy. Funkcjonariusz nabywa po raz pierwszy prawo do urlopu dodatkowego, z tytułu pełnią służbę w warunkach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia, po upływie roku służby w tych warunkach.

Prawa do przedmiotowego urlopu nie nabywa policjant, jeżeli przerwa w ekspozycji na czynnik szkodliwy dla zdrowia, w szczególności z powodu choroby, urlopu czy zwolnienia od zajęć służbowych, trwała nieprzerwanie dłużej niż 3 miesiące w ciągu roku.

Warunki służby, uprawniające do uzyskania urlopu dodatkowego, szczególnie uciążliwe lub szkodliwe dla zdrowia ocenia komisja powołana przez przełożonego właściwego w sprawach osobowych, w skład której wchodzi co najmniej przedstawiciel:

  1. służby medycyny pracy,
  2. służby bezpieczeństwa i higieny pracy,
  3. każdej zakładowej organizacji związkowej funkcjonującej w danej jednostce organizacyjnej Policji.

Przypomnieć należy, że do dnia 27 października 2019 roku w skład komisji wchodzili przedstawiciele służb medycyny pracy, służby bhp oraz związku zawodowego policjantów. Obecnie do składu komisji tej należy powołać przedstawicieli nie tylko związku zawodowego policjantów, lecz każdej zakładowej organizacji związkowej funkcjonującej w danej jednostce organizacyjnej Policji.

W myśl § 13 ust. 3 rozporządzenia w sprawie urlopów policjantów, jeżeli zachodzi potrzeba ochrony ważnego interesu służby, w szczególności gdy ocena warunków uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia uprawniająca do uzyskania urlopu dodatkowego powodowałaby możliwość ujawnienia danych osobowych policjanta lub czynności przez niego realizowanych, komisję powołuje Komendant Główny Policji i na podstawie jej oceny przyznaje policjantowi urlop dodatkowy. Wówczas w skład komisji wchodzą:

  1. funkcjonariusz służby właściwej do spraw bezpieczeństwa i higieny służby i pracy w Komendzie Głównej Policji;
  2. przedstawiciel służby merytorycznie właściwej do oceny warunków uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia.

Ocenę warunków służby, komisja może dokonać poprzez bezpośrednią kontrolę stanowiska służby oraz weryfikację dokumentacji potwierdza-jącej wykonywanie czynności służbowych w warunkach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia, przykładem takiej dokumentacji mogą być: harmonogramy (grafiki) służby, listy obecności, inne ewidencje czasu służby, dzienniki zajęć, karty opisu stanowiska pracy, wyniki pomiarów wydatku energetycznego (jeśli funkcjonariusz ubiega się o przydzielenie urlopu dodatkowego na zasadach § 12 ust. 1 pkt 1c rozporządzenia w sprawie urlopów policjantów), wyniki pomiarów środowiska pracy potwierdzające stwierdzone przekroczenie najwyż-szych dopuszczalnych stężeń/natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia (jeśli funkcjonariusz ubiega się o przydzielenie urlopu dodatkowego na zasadach § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia w sprawie urlopów policjantów) oraz inne dokumenty potwierdzające wykonywanie przez funkcjonariusza służby w warunkach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia.

Wymiary oraz warunki uzyskania przez policjanta płatnego urlopu dodatkowego przedstawiono w tabeli załączonej w artykule. W sytuacji zbiegu uprawnień do urlopu dodatkowego, za służbę w warunkach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia z różnych tytułów, policjant ma prawo do jednego urlopu dodatkowego w wymiarze najkorzystniejszym. Ponadto funkcjonariusz nabywa prawo do kolejnych urlopów dodatkowych w każdym następnym roku kalendarzowym. Policjantowi, który nie wykorzystał urlopu dodatkowego w danym roku kalendarzowym, urlopu tego należy udzielić najpóźniej do dnia 30 września następnego roku.

Omawiając przedmiotowe zagadnienie zwraca się uwagę czytelnika na fakt, że do służby w Policji w warunkach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia, uprawniających do uzyskania płatnych urlopów dodatkowych, nie zaliczono prac podwodnych, a jak podaje Komenda Główna Policji w pierwszej połowie 2020 roku - 109 policjantów wykonywało prace podwodne. Czynności te wykonują funkcjonariusze Centralnego Pododdziału Kontrterrorystycznego Policji „BOA” oraz Samodzielnych Pododdziałów Kontrterrorystycznych Policji w całej Polsce. Ponadto w cytowanym rozporządzeniu ustawodawca przewiduje, stanowiska, na których policjant pełni przez co najmniej 80 godzin w miesiącu służbę pod ziemią. Niestety brak jest interpretacji przedmiotowego przepisu, które wskazywałyby stanowiska służby, na których policjanci pełnią służbę pod ziemią. Z danych udostępnionych przez Komendę Główną Policji wynika, że policjanci nie otrzymują urlopów dodatkowych za służbę pod ziemią.

Uwagę czytelnika zwraca się również na treść wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego siedzibą w Poznaniu z dnia 5 grudnia 2014 roku IV SA/Po 361/14, z którego wynika, że policjantom pełniącym służbę na stanowisku dyżurnego nie przysługuje urlop dodatkowy za służbę wykonywaną w warunkach ciągłego napięcia i koncentracji przy nagrywaniu i odtwarzaniu zapisów magnetycznych w styczności ze zmiennym natężeniem i zakresem fal dźwiękowych. Nie jest również służbą przy nasłuchu radiowym.

Kolejną ciekawą lekturą w tej materii jest również wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z siedzibą w Gliwicach z dnia 11 lutego 2020 roku III SA/Gl 1150/19. Według przedmiotowego wyroku „Policja nie jest pracodawcą, który odpowiada za procesy technologiczne, produkcyjne, skutkujące występowaniem (uwalnianiem się) benzo(a)pirenu w środowisku pracy policjantów (...) odpowiedzialność za zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi (czy innymi pyłami szkodliwymi) przekracza granice odpowiedzialności organu służbowego za bezpieczne i higieniczne warunki służby. Adresatem roszczenia o poprawę złej jakości powietrza atmosferycznego winno być państwo/samorząd terytorialny”.

Najwięcej funkcjonariuszy Policji pełni służbę w warunkach przekroczenia najwyższych dopuszczalnych natężeń hałasu, które stwierdza się na stanowiskach instruktorów wyszkolenia strzeleckiego, rusznikarzy, policjantów prowadzących badania balistyczne oraz funkcjonariuszy orkiestry. Jak podaje Komenda Główna Policji w roku 2019 w warunkach szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia pełniło służbę 9 598 funkcjonariuszy.