Kryminalistyczne badania identyfikacyjne pieczęci i ich odcisków cz.2

12.01.2022 • Krzysztof Konopka

Druga część syntetycznego materiału o badaniach nad pieczęciami i odciskami. Biegły Krzysztof Konopka przedstawia kolejne metody oraz rodzaje badań nad pieczątkami, stemplami oraz pieczęciami.

IV. BADANIA PIECZĄTEK NA DOKUMENTACH HISTORYCZNYCH

Odnosząc się do dokumentów historycznych, będących w zasobach Instytutu Pamięci Narodowej, uwzględniając oczywiście osiągnięcia kryminalistycznych badań pieczątek opartych na praktyce badawczej wykonywanej na użytek czynności śledczych, wyróżnić można następujące metody fałszowania pieczątek i ich odbitek:

• odręczny rysunek - wykonywany piórkiem kreślarskim, ołówkiem lub przez kalkę maszynową (zazwyczaj swobodnie odzwierciedlający wizerunek oryginalnego rysunku natłokowego),

• odręczny rysunek pieczęci „suchej” - wykonywany piórem lub długopisem bez środka kryjącego (zazwyczaj swobodnie odzwierciedlający wizerunek oryginalnego rysunku natłokowego, podkreślający przede wszystkim trójwymiarowość odbitki odciśniętej w strukturze papieru),

• odręczne wytworzenie matryc - grawerowane (wycięte, wyrzeźbione) w drzewie, gumie czy linoleum,

• wytworzenie matryc technikami graficznymi - z wykorzystaniem technik druku płaskiego (litografia), wklęsłego i wypukłego (ksylograficzne) oraz metodami fotochemigraficznymi - wszystkie te metody stosowane analogicznie jak w ekslibrisie,

• metoda transferu - przenoszenie autentycznych odbitek pieczątek za pośrednictwem masy hektograficznej (powielacza hektograficznego) - wosk i barwnik, rzadziej sam wosk lub białko, a także - w najbardziej prymitywnych rozwiązaniach - z użyciem gotowanego jajka lub przez nawilżony papier,

• metoda transferu odręcznego - przenoszenie autentycznych odbitek pieczątek drogą kopiowania przez kalkę techniczną lub ołówkową z użyciem odręcznego odwzorowania rysunku napieczętnego. Jako ciekawostkę dotyczącą przedmiotowego tematu, można wskazać, że podczas kwerendy w aktach o sygn. IPN Po 08/1911 ujawniono protokół przesłuchania podejrzanego, w którym dość szczegółowo przesłuchiwany opisał swoją technikę dwojakiego transferowania oryginalnych odbitek pieczątek:

„1. podrobienia pieczątki (...) dokonałem w następujący sposób - do starej książeczki lekarskiej pod kartę z pieczątką (...) włożyłem papier kredowy, a pod papier kalkę ołówkową parafinowaną stroną na wierzch, czyli w kierunku papieru kredowego, a pod kalkę płytkę z twardego materiału. Następnie odcisnąłem pieczątką niepiszącym wkładem do długopisu. Pozwoliło to na otrzymanie na papierze kredowym lustrzanego odbicia wzoru pieczątki (...). Dalej papier kredowy przyłożyłem w nowej książeczce (...) w miejsce, gdzie miała być odbita pieczęć (...), a następnie poprzez nacisk zewnętrzny długopisu na drugą stronę papieru kredowego przeniosłem treść pieczątki (...), 2. przy metodzie kaligrafii dokonywałem przenoszenia literek ze specjalnej folii’’¹⁵,

• składanie tekstu pieczątki - z gumowych czcionek drukarenki ręcznej lub fragmentów innych pieczątek, jak i składanie z czcionek metalowych,

• wykonanie „matrycy” pieczątki poprzez nakłuwanie igłą folii - zgodnie z obrazem autentycznej odbitki, a następnie powleczenie tak przygotowanej „matrycy” tuszem, który przenikając przez nakłute otwory, imitując oryginał¹⁶.

Na podstawie badań IPN można wyróżnić następujące techniki i metody wykonywania pieczęci:

• Metoda zwana cynkowo - graficzną:

- fotografowanie wybranego wzoru oryginału pieczęci,
- trzy lub czterokrotne powiększenie wizerunku pieczęci na papier fotograficzny,
- dokładne odtworzenie rysunku pieczątki tuszem (uzupełnienie - braków, prostowanie przetłoczeń) na powiększeniu,
- chemiczne usunięcie podkładu, żeby uzyskać sam rysunek na czystym papierze,
- sfotografowanie rysunku i drogą fotografii zmniejszenie do wielkości oryginału pieczątki,
- kopiowanie z otrzymanego negatywu (kliszy fotograficznej) na cynk (na płytkę),
- obraz na płytce cynkowej wytrawiano kwasami (pogłębiano) w miejscach naświetlonych (wolnych, będących poza drewnem), uzyskując metalowy wzór/matrycę pieczęci, stanowiący tło pieczęci,
- relief na cynku modelem do sporządzenia odlewu gipsowego,
- forma gipsowa modelem do odlania pieczątki w gumie, która po zastygnięciu dawała gotową pieczęć.

• Metoda kalkowa:
- odrysowanie wzoru pieczęci na kalce tuszem danego koloru i odbicie tego rysunku na papier, dzięki czemu uzyskiwano pieczęci na papierze nieróżniące się od oryginału. Raz sporządzona pieczęć służyła stale i była dokładnym odbiciem oryginału¹⁷.

Odnosząc się do pieczęci, które wyrabiano do fałszowania dokumentacji, należy wymienić odciski stanowiące pieczęci w języku polskim. Są to pieczęci Wojska Polskiego i urzędowe, służące do wystawiania zaświadczeń wojskowych, rozkazów wyjazdów, przepustek.

Nazwa/treść pieczęci - Rzeczpospolita Polska, Komenda Milicji Obywatelskiej w Przeworsku, na którą składały się:

• wyobrażenia napieczętne - orzeł w koronie,
• język napisu napieczętnego - polski,
• kształt pieczęci - okrągły,
• materiał, z której wykonano pieczęć - guma,
• wymiary pieczęci - o średnicy całkowitej 4,1 cm,
• pole napisu[-ów] napieczętnych - dwa wersy w obwodzie, napis pod wizerunkiem orła w środku pola pieczęci,
• stan zachowania odcisku i umiejscowienie na stronie - odcisk dobrze zachowany, czytelny,
• przeznaczenie pieczęci - dokumenty wojskowe¹⁸.

Ryc. 2. Rzeczpospolita Polska, Komenda Milicji Obywatelskiej w Przeworsku

Źródło: A. Wąsewicz-Madejek, Zagadnienie fałszowania pieczęci w świetle wybranej dokumentacji z zasobu Instytutu Pamięci
Narodowej, [w:] Kwartalnik Prawno Kryminalistyczny Szkoły Policji w Pile, 1 (26) 2016, Piła, s. 23.

Nazwa/treść pieczęci - Zarząd Miejski w m. Warszawie:

• wyobrażenia napieczętne - symbol Syrenki,
• język napisu napieczętnego - polski,
• kształt pieczęci - okrągła,
• materiał, z której wykonano pieczęć - guma,
• wymiary pieczęci - średnica 2 cm,
• pole napisu[-ów] napieczętnych - w obwodzie,
• stan zachowania odcisku i umiejscowienie na stronie - zamazany,
nieczytelny w całości,
• przeznaczenie pieczęci - do dowodów osobistych¹⁹.

Ryc. 3. Zarząd Miejski w m. st. Warszawie

Źródło: A. Wąsewicz-Madejek, Zagadnienie fałszowania pieczęciw świetle wybranej dokumentacji z zasobu InstytutuPamięci Narodowej,
[w:] Kwartalnik Prawno Kryminalistyczny Szkoły Policji w Pile, 1 (26) 2016, Piła, s. 24.

V. BADANIA IDENTYFIKACYJNE ODBITEK PIECZĄTEK,PIECZĘCI I STEMPLI

Badania identyfikacyjne odbitek, pieczątek, pieczęci, stempli itp. wymagają dysponowania przez biegłego materiałem porównawczym. W dużej części prowadzonych spraw nie można swobodnie dysponować pieczątkami, stąd potrzeba zebrania materiału badawczego z wizerunkami ich odbitek.

Jedną z grup kompletowanego materiału komparatywnego powinny stanowić dokumenty bezwpływowe, zawierające odbitki przedmiotowej pieczątki i sporządzone w okresie zbliżonym do datowania dowodowego dokumentu. Materiał ten jest szczególnie ważny w przypadku, gdy od przypuszczalnej daty sporządzenia dowodowego odcisku do dnia pobrania wzorów z danej pieczątki, upłynęło co najmniej kilka miesięcy. W wyniku dalszej eksploatacji pieczątki (tj. po wykonaniu zakwestionowanego odcisku) mogą bowiem powstać nowe cechy, a istniejące wcześniej zmienić swój obraz. Drugą grupę stanowią odbitki pieczątki, wykonane na polecenie - zgodnie z regułami czynności pobierania materiału porównawczego²⁰.

Jak już wspomniano, wskazane jest przekazanie biegłemu pieczątki wraz z postanowieniem o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego i materiałem dowodowym, który samodzielnie pobiera odpowiednie wzory odbitek. W praktyce jednak, najczęściej okoliczności sprawy wymagają sporządzenia tych wzorów przez prowadzącego postępowanie policjanta. Naczelną zasadą, którą należy przestrzegać przed przystąpieniem do czynności pobierania wzorów jest zachowanie urządzeń pieczętnych w nienaruszonym stanie - nie wolno pieczątek myć, czyścić, podklejać, ani wprowadzać jakichkolwiek zmian w ich układzie, zabezpieczając należycie przed przypadkowym uszkodzeniem. Wykonując powyższą czynność, należy wykonać kilkadziesiąt (20-30) odcisków, na twardym i miękkim podłożu (ze szczególnym uwzględnieniem papieru zbliżonego pod względem grubości i faktury do dokumentu kwestionowanego), z zastosowaniem zróżnicowanego: kierunku i siły nacisku ręki, wysycenia płytki tekstowej tuszem oraz kąta nachylenia pieczątki w stosunku do podłoża²¹.

Pobieranie wzorów odcisków pieczątki, podobnie jak pozostałe analogiczne czynności opisywane wcześniej, a dotyczące wzorów pisma ręcznego i pisma maszynowego, jest czynnością procesową i wymaga udokumentowania w formie protokołu. Protokół ten powinien zawierać przede wszystkim:

• miejsce i datę wykonania czynności,
• jednostkę, stopień, imię, nazwisko osoby pobierającej wzory,
• podstawę prawną czynności,
• rodzaj pieczątki: pieczęć (okrągła, z wizerunkiem godła, np. sucha pieczęć), pieczątka, stempel (znak, zapis nie związany z żadną instytucją czy osobą, np. „ANULOWANO”, „ZAPŁACONO”), datownik, numerator, stampila (pieczątka z miejscami do wypełnienia odręcznego), faksymilia (pieczątka odwzorowująca podpis),
• kto jest dysponentem pieczątki,
• uwagi o stanie technicznym pieczątki, w tym: informacje o ewentualnych naprawach, przerabianiu, czyszczeniu, konserwacji oraz dacie ich przeprowadzenia,
• informacje w jaki sposób pobrano wzory, np. na jakim podłożu, na ilu kartkach²².

Ważnym jest wskazanie zastosowania badań pieczęci, stempli i ich dobitek.

Kryminalistyczne badania pieczęci mogą przede wszystkim polegać na:

• badaniu czy odbitka pieczęci jest autentyczna, czy stanowi poligraficznie wydrukowaną imitację lub kopię śladu pieczęci,
• identyfikacji grupowej wykonawcy pieczęci (możliwości manualne i warsztatowe),
• identyfikacji grupowej środka kryjącego,
• identyfikacji indywidualnej pieczęci,
• analizie skrzyżowań linii pieczęci z innymi elementami pisma oraz załamaniami dla określenia względnego wieku (kolejność powstawania),
• analizie usytuowania pieczęci w ogólnej topografii dokumentu (czyli logika kompozycji),
• analizie wyrazistości odcisku pieczęci w relacji do ogólnego stanu dokumentu²³.

Powszechna dostępność sprzętu komputerowego i urządzeń peryferyjnych o coraz to wyższych parametrach technicznych i jednocześnie niższych cenach - powoduje, że duża część fałszerstw (podrobień i przerobień) dokumentów dokonywana jest właśnie z użyciem nowoczesnych technik komputerowych.

Korzystanie z tak wytworzonych dokumentów w procederze przestępczym powoduje częste zapotrzebowanie na badania techniczne dokumentów, obejmujące m.in. określenie technik wytwarzania dokumentów oraz identyfikację materiałów i urządzeń wykorzystanych do ich sporządzenia.

VI. WSPÓŁCZESNE SPOSOBY WYTWARZANIA PIECZĄTEK TECHNIKAMI DRUKU KOMPUTEROWEGO

Współcześnie najczęściej spotykanymi technikami wytwarzania dokumentów lub ich przerabiania są różnego rodzaju techniki druku komputerowego (atramentowy, laserowy, cyfrowy), wspomaganego właśnie pracą jednostki centralnej, skanera czy aparatu fotograficznego²⁴.

Ryc. 4. Wizerunki datownika imitowaneza pomocą druku komputerowego

Źródło: L. Koźmiński, Dokument jako ślad kryminalistyczny. Wybrane aspekty, Wyższa Szkoła Policji w Pile, Piła 2010, s. 50.

Ryc. 5. Odcisk pieczęci sfałszowany poprzez odręczne rysowanie

Źródło: C. Grzeszyk, M. Czerwiński, Kryminalistyczne badania identyfikacyjne pieczątek, pieczęci i stempli,
[w:] Kryminalistyczne badania pismoznawcze, red. C. Grzeszyka, Warszawa 2006, s. 453.

Ryc. 6. Odcisk oryginalnej pieczątki przeniesiony na dokument za pomocą gotowanego jajka.

Źródło: C. Grzeszyk, M. Czerwiński, Kryminalistyczne badania identyfikacyjne pieczątek, pieczęci i stempli,
[w:] Kryminalistycznebadania pismoznawcze, red. C. Grzeszyka, Warszawa 2006, s. 453.

Możliwości kryminalistycznych badań dokumentów są dość szerokie, gdyż pozwalają one dokonać m.in. ustaleń, czy do sygnowania dokumentu w kilku miejscach wykorzystano tę samą pieczątkę. W badaniach takich dokonuje się analizy treści oraz właściwości topograficznych i mierzalnych poszczególnych elementów graficznych, tworzących odbitki pieczątek, jak również - w miarę możliwości - cech indywidualnych lub indywidualizujących związanych z zakładanym uszkodzeniem lica pieczątki. Przy stwierdzeniu różnic w takich cechach, możliwe jest wykluczenie tożsamości pieczątek użytych do ostemplowania dokumentu, natomiast brak odmienności nie wyklucza użycia tej samej pieczątki, chociaż zarazem - przy współczesnych możliwościach technicznych ich produkcji - nie daje też takiej pewności. Możliwe jest także badanie środka kryjącego użytego do odwzorowania pieczątek na podłożu²⁵.

W dokumentach starszego typu, w których brak jest nowoczesnych form zabezpieczeń, częściej dochodzi do przerobień polegających na wprowadzaniu dodatkowych zapisów, imitacji nadruków i odbitek pieczątek, wymiany zdjęć²⁶.

Ryc. 7. Wymiana zdjęć na stronach personalizacyjnych dokumentów

Źródło: L. Koźmiński, Dokument jako ślad kryminalistyczny. Wybrane aspekty, Wyższa Szkoła Policji w Pile, Piła 2010, s. 52.

VII. CZY PIECZĄTKĘ ALBO STEMPEL MOŻNA OKREŚLIĆ MIANEM DOKUMENTU?

Dokonując omówienia przedmiotowej tematyki, należy dokonać także analizy, która pozwoli odpowiedzieć na pytanie, czy pieczątkę albo stempel można określić mianem dokumentu? Bardzo dobrym narzędziem do badania tego zagadnienia jest wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 października 1991 r. (sygn. akt. II KRN 302/91, OSP 1992/6, poz. 140), w którym wskazano, że: „Czyn polegający na zniszczeniu pieczątki Związku nie wypełnia znamion art. 268 kk. Pieczęć nie może być uznana za dokument w rozumieniu art. 120 § 13 kk, gdyż nie jest przedmiotem, który samoistnie stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mogącej mieć znaczenie prawne. Pieczęć lub stempel mogą, a w pewnych wypadkach muszą być użyte jako nośnik znaku będącego istotnym elementem dokumentu, samoistnie jednak nie stanowią dokumentu”. Wykładnię powyższą potwierdza brzmienie art. 265 § 3 kk, w którym ustawodawca uznał podrobienie, przerobienie lub nabywanie m. in. pieczęci lub stempla jedynie za czynność przygotowawczą do podrobienia lub przerobienia dokumentów. Z przepisu tego wyraźnie wynika, że podrobienie lub przerobienie pieczęci nie jest tożsame z przerobieniem lub podrobieniem dokumentu (art. 265 § 1 kk), a tym samym pieczęć nie jest dokumentem²⁷”.

Mając na uwadze powyższy wyrok SN i jego uzasadnienie - należy wskazać, że pieczęć i stempel nie mogą być uznane za dokument, ponieważ nie są przedmiotem, który samoistnie stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mogącej mieć znaczenie prawne, tym samym nie spełniają definicji dokumentu wskazanej w art. 115 § 14 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, który stanowi, że: „Dokumentem jest każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, z którym jest związane określone prawo, albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie
prawne”²⁸.

Podsumowując, trzeba stwierdzić, że pieczątki i stemple od czasów historycznych odgrywają bardzo dużą rolę w potwierdzaniu autentyczności dokumentów i nadawaniu im wiarygodności. Jednakże należy wyraźnie podkreślić, że o ile do XX w. wartość dowodowa pieczątek i stempli była olbrzymia, ponieważ większość instytucja dysponowała własną, spersonalizowaną pieczęcią na produkcję, której miała wyłączność, o tyle obecnie rozwój technologii, a także obowiązujące przepisy prawa pozwalają na powszechny dostęp do każdego rodzaju oraz wzoru pieczątki i stempla. Dlatego też należy wskazać, że badania identyfikacyjne pieczęci, stempli i ich odcisków są bardzo skomplikowane i mają swoje ograniczenia badawcze. Mimo tego wartość pieczątki jako znaku własnościowego i rozpoznawczego osoby prawnej lub fizycznej powoduje, że staje się ona przedmiotem fałszerstwa, co stanowi z kolei podstawę przeprowadzania ekspertyz na podstawie osiągnięć kryminalistycznych badań identyfikacyjnych pieczęci, stempli i ich odcisków.

15 L. Koźmiński, Zagadnienie fałszowania pieczęci …, op. cit., s. 10-12.
16 Ibidem, s. 10-12.
17 A. Wąsewicz-Madejek, Zagadnienie fałszowania pieczęci w świetle wybranej dokumentacji z zasobu Instytutu Pamięci Narodowej, [w:] Kwartalnik Prawno Kryminalistyczny Szkoły Policji w Pile, 1 (26) 2016, Piła, s. 21.
18 A. Wąsewicz-Madejek, Zagadnienie fałszowania pieczęci …, op. cit., s. 23.
19 Ibidem, s. 24.
20 L. Koźmiński, Dokument jako ślad kryminalistyczny. Wybrane aspekty, Wyższa Szkoła Policji w Pile, Piła 2010, s. 38-39.
21 L. Koźmiński, Dokument jako ślad kryminalistyczny …, op. cit., s. 38-39.
22 Ibidem, s. 38-39.
23 M. Kulicki, V. Kwiatkowska-Wójcikiewicz, L. Stępka, Kryminalistyka. Wybrane zagadnienia teorii i praktyki śledczo-sądowej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2009, s. 609.
24 L. Koźmiński, Dokument jako ślad kryminalistyczny …, op. cit., s. 49.
25 T. Tomaszewski, Co może ustalić ekspert dokumentów w wyniku badania umów?, „Człowiek i dokumenty” 41/2016, PWPW, Warszawa 2016, s.79-81.
26 L. Koźmiński, Dokument jako ślad kryminalistyczny ..., op. cit., s. 52.
27 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 października 1991 r. (sygn. akt. II KRN 302/91, OSP 1992/6, poz. 140).
28 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (tekst jedn. z 2019 r. Dz. U., poz. 1950 z późn. zm.).

BIBLIOGRAFIA

Wykaz literatury:

• Gruza E., Goc M., Moszczyński J., Kryminalistyka, czyli rzecz o metodach śledczych, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008.
• Grzeszyk C., Czerwiński M., Kryminalistyczne badania identyfikacyjne pieczątek, pieczęci i stempli, [w:] Kryminalistyczne badania pismoznawcze, red. C. Grzeszyka, Warszawa 2006.
• Hołyst B., Kryminalistyka, Wydanie XI zmienione, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa 2007.
• Klempa P., Badania dokumentów, „Zeszyty Metodyczne” 2000, nr 9.
• Konopka K., Bezpieczeństwo dokumentów – aspekty prawne, [w:] Prawo a bezpieczeństwo. Tom I, red. A. Baryłka, K. Konopka, Wydawnictwo CRB, Warszawa 2021.
• Koźmiński L., Dokument jako ślad kryminalistyczny. Wybrane aspekty, Wyższa Szkoła Policji w Pile, Piła 2010.
• Koźmiński L., Zagadnienie fałszowania pieczęci w świetle wybranych materiałów z zasobu Instytutu Pamięci Narodowej, [w:] Kwartalnik Prawno Kryminalistyczny Szkoły Policji w Pile, 1 (26) 2016, Piła.
• Kulicki M., Kwiatkowska-Wójcikiewicz V., Stępka L., Kryminalistyka. Wybrane zagadnienia teorii i praktyki śledczo-sądowej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2009.
• Kulicki M., Kryminalistyka, Toruń 1994.
• Siedlecka E., Rodzaje i zakres analiz wykonywanych w pracowni technicznych badań dokumentów Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Policji, [w:] Bezpieczeństwo dokumentów publicznych. Wybrane problemy, red. M. Fałdowski, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, Szczytno 2020.
• Tomaszewski T., Co może ustalić ekspert dokumentów w wyniku badania umów?, „Człowiek i dokumenty” 41/2016, PWPW, Warszawa 2016.
• Wąsewicz-Madejek A., Zagadnienie fałszowania pieczęci w świetle wybranej dokumentacji z zasobu Instytutu Pamięci Narodowej, [w:] Kwartalnik Prawno Kryminalistyczny Szkoły Policji w Pile, 1 (26) 2016, Piła.
• Widacki J., Kryminalistyka, Warszawa 1999.
• Widła T., Badania identyfikacyjne dokumentów powielonych, wydruków komputerowych i pieczęci [w:] Kryminalistyka, red. J. Widacki.
• Wójcik W., Kryminalistyczne badania dokumentów, Warszawa 1985.

Akty prawne:

• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (tekst jedn. z 2019 r. Dz. U., poz. 1950 z późn. zm.).

Orzecznictwo:

• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 października 1991 r. (sygn. akt. II KRN 302/91, OSP 1992/6, poz. 140).

NASZ EKSPERT:

                       
MGR KRZYSZTOF KONOPKA
Biegły Sądowy przy Sądzie Okręgowym w Częstochowie, Warszawy, Łomży i Ostrołęce, z zakresu kryminalistycznego badania dokumentów i pisma ręcznego, członek Polskiego Towarzystwa Kryminalistycznego, Polskiego Stowarzyszenia Rzeczoznawców i Biegłych Sądowych, Polskiego Stowarzyszenia Kolekcjonerów Broni Palnej i Strzelectwa Sportowego, Stowarzyszenia Komendantów Policji Polskiej, Ekspert PSRiBS, Redaktor Naczelny Czasopisma Naukowo-Technicznego „Biegły Sądowy” i Członek Rady Programowej Czasopisma „Inżynieria Bezpieczeństwa Obiektów Antropogenicznych”, konsultant naukowy Komendy Stołecznej Policji w Warszawie oraz wykładowca akademicki UTH i WSA. Autor licznych publikacji i artykułów z zakresu prawa, bezpieczeństwa, kryminalistyki oraz ekonomii.

Jeśli ktoś z Was ma na swoim koncie publikacje przydatne dla naszych czytelników, poruszające zagadnienia związane z policyjną służbą i chciałby opublikować je na łamach Stołecznego Magazynu Policyjnego, prosimy o kontakt: redakcjasmp@gmail.com