Ochrona prawna policjantów jako funkcjonariuszy publicznych

15.03.2022 • Krzysztof Konopka

Ochrona prawna policjantów to tematyka, która zainteresuje bez wątpienia zdecydowana większość naszych czytelników. Krzysztof Konopka przygotował na potrzeby Stołecznego Magazynu Policyjnego zbiór najważniejszych przepisów i wykładni prawnych związanych bezpośrednio z sytuacjami, w których to dobra policjanta mogłyby w jakikolwiek sposób zostać naruszone. To artykuł, który powinien przeczytać każdy policjant.

WSTĘP

Celem artykułu jest przedstawienia regulacji prawnych zapewniających ochronę prawną policjantom jako funkcjonariuszom publicznym. Zagadnienia dotyczące ochrony prawnosądowej omówione zostały na podstawie różnych gałęzi prawa, w szczególności prawa konstytucyjnego, prawa karnego, prawa cywilnego i prawa pracy.

Zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego jest jednym z zasadniczych zadań państwa, umożliwiającym jego funkcjonowanie. Działania podejmowane przez państwo są bardzo złożone i wielokierunkowe. Realizacją tych działań zajmuje się administracjapubliczna, odnosząca się zakresem swojego funkcjonowania do bezpieczeństwa i porządku publicznego. W jej skład wchodzą między innymi służby mundurowe, w tym Policja, sprawujące bezpośrednie wykonawstwo określonych kierunków działań, na podstawie dotyczących ich ustaw, które przyznają tym służbom szeroki zakres zadań i uprawnień uwzględniających obszar chroniony. Od zapewnienia prawa do bezpieczeństwa i higieny pracy oraz należytej ochrony prawnej funkcjonariuszom publicznym często zależy ochrona ustanowionego Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej porządku prawnego i bezpieczeństwa państwa oraz jego obywateli.

Zapewnienie właściwej ochrony funkcjonariuszom Policji stwarza potrzebę odpowiednio wyważonej reakcji prawnej państwa na wzmacnianie autorytetu i poszanowanie we współczesnym demokratycznym społeczeństwie. Dobrze wyszkolony i przygotowany do służby policjant jest wizytówką państwa oraz kształtuje jego autorytet. Sposób, w jaki państwo wskazuje dbałość o swoich funkcjonariuszy, przekłada się w społeczeństwie na pojmowanie roli policjanta oraz kształtuje postawy ludzkie nie tylko funkcjonariuszy, ale również każdego z obywateli. Niezbędna jest edukacja społeczeństwa, by należycie pojmowało rolę i zadania służbowe policjantów. Nie może być prawnego i moralnego usprawiedliwienia dla agresji pod adresem funkcjonariuszy publicznych, a w szczególności policjantów.

Służba w Policji jest często niebezpieczna, pełna ryzyka i obaw. Oprócz zdarzeń losowych, część policjantów niosąc pomoc drugiemu człowiekowi pada ofiarą ataku fizycznego, znieważenia, pomówienia, czy też zniesławienia. Tylko w 2017 r., według danych Biura Kontroli Komendy Głównej Policji, odnotowano 2.122 przypadki czynnej napaści na policjantów i policjantki. W 1.667 przypadkach nie wystąpiły obrażenia ciała, jednak w 448 przypadkach doszło do lekkiego uszkodzenia ciała, zaś w 7 doszło niestety do ciężkiego uszkodzenia ciała. Dynamika czynnych napaści jest niejednolita, np. w garnizonie stołecznym w 2015 r. odnotowano 185 czynnych napaści, a w 2017 r. już 304. Ciężko jest stwierdzić, czy w tym obszarze nie funkcjonuje ciemna liczba, czyli sytuacje, które można było zakwalifikować jako czynna napaść, naruszenie nietykalności cielesnej lub znieważenie, ale policjanci sami mniej lub bardziej świadomie rezygnują z prawnej ścieżki dochodzenia sprawiedliwości, w tym kompensaty finansowej. Dlatego też niniejszy artykuł stanowi omówienie poszczególnych aspektów ochrony prawnej, która przysługuje policjantom będącym funkcjonariuszami publicznymi.

1. Ochrona prawna i organy ochrony prawnej

Ochrona prawna definiowana jest przez S. Włodykę jako stała i zorganizowana działalność podejmowana w celu ochrony porządku prawnego oraz praw podmiotowych.

Zgodnie z klasyfikacją S. Włodyki, organy ochrony prawnej dzielą się na:
1) organy rozstrzygające/orzekające/jurysdykcyjne/judykacyjne:
a) organy sądowe,
b) organy quasi-sądowe,
c) organy pozasądowe;
2) organy pojednawcze;
3) organy kontroli legalności;
4) organy pomocy prawnej.

Zgodnie z poglądem doktryny, organy orzekające zajmują się rozstrzyganiem sytuacji konfliktowej na drodze wiążących orzeczeń wydawanych przez organy państwowe lub społeczne. Natomiast organy rozstrzygające dzielą się na organy sądowe – będące organami państwowymi powołanymi w celu sprawowania wymiaru sprawiedliwości i specjalnie pod tym kątem zorganizowane i uprawnione do orzekania w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej.

Organami sądowymi są sądy (powszechne, szczególne, Sąd Najwyższy) i trybunały (Trybunał Stanu, Trybunał Konstytucyjny), a także trybunały i sądy międzynarodowe.

Organy quasi-sądowe definiowane są w doktrynie jako powołane i zorganizowane do orzekania, którym brakuje przynajmniej jednego z atrybutów sądu (np. niezależności). Do organów tych zalicza się: izby morskie, sądy polubowne, międzynarodowy arbitraż handlowy, arbitraż społeczny, samorządowe kolegia odwoławcze, Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej, Komisję Prawa Autorskiego, komisję do spraw ustalania okoliczności faktycznych wypadków lub katastrof.

Natomiast organy pozasądowe definiowane są jako organy powołane do innych, niż orzekanie, celów (np. kontroli legalności), a funkcja orzecznicza jest ich funkcją dodatkową Organami pozasądowymi są np. Policja, Straż Miejska.

Organy pojednawcze określane są jako organy, których celem jest ugodowe rozwiązanie sytuacji konfliktowej na drodze porozumienia samych stron lub za pośrednictwem osoby uprawnionej (mediatora).

Za organy kontroli legalności uznawane są organy, których zadaniem jest badanie zachowania się określonych podmiotów pod kątem zgodności ich zachowania z obowiązującym prawem i występowanie z wnioskami o zastosowanie odpowiednich środków w przypadku naruszenia lub zagrożenia prawa. Kontrola legalności występuje jako kontrola niesamoistna¹ lub kontrola samoistna²
oraz jako kontrola sensu stricto i sensu largo.

Do organów kontroli legalności sensu stricte zalicza się prokuraturę, a do organów kontroli legalności sensu largo: Najwyższą Izbę Kontroli, Urząd Ochrony Danych Osobowych, Krajową Radę Radiofonii i Telewizji, Policję, Centralne Biuro Antykorupcyjne, Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Agencję Wywiadu, Straż Graniczną, straż gminną (miejską), Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, Państwową Inspekcję Pracy, społeczną inspekcję pracy, Inspekcję Handlową, Państwową Inspekcję Sanitarną oraz organy kontroli skarbowej.

Organy pomocy prawnej świadczą pomoc prawną podmiotom stosunków prawnych w celu ochrony ich praw podmiotowych i prawnie chronionych interesów. Można wyróżnić kilka form udzielania pomocy:
• poradnictwo prawne,
• udział w opracowywaniu aktów prawnych o charakterze ogólnym lub indywidualnym,
• reprezentacja stron,
• dokonywanie innych czynności.

Do organów pomocy prawnej zalicza się: adwokatów, radców prawnych, rzeczników patentowych, doradców podatkowych, notariuszy, komorników sądowych, Prokuratorię Generalną, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, powiatowego (miejskiego) rzecznika konsumentów, Rzecznika Finansowego, Rzecznika Praw Pacjenta i Rzecznika Praw Pacjenta Szpitala Psychiatrycznego oraz inne organy pomocy prawnej³.

Na początku analizy ochrony prawnosądowej funkcjonariuszy publicznych należy zaznaczyć, że pokrzywdzonym w rozumieniu art. 49 k.p.k.⁴ jest „osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo⁵”. Przepis ten jest fundamentem wszelkich rozważań odnoszących się do pokrzywdzonego i jego charakterystyki. Zgodnie z Postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 2 sierpnia 2002 r.⁶ każda osoba, która czuje się pokrzywdzona zniesławiającymi wypowiedziami pod swoim adresem, ma prawo wystąpić z aktem oskarżenia w postępowaniu prywatnoskargowym⁷. W niniejszej części pracy przedstawiona zostanie szczególna kategoria pokrzywdzonych, jakimi są funkcjonariusze publiczni. Różnią się oni od pozostałych podmiotów występujących w procesie karnym w roli pokrzywdzonych⁸.

2. Ochrona prawna policjantów jako funkcjonariuszy publicznych w świetle przepisów karnych

Policjanci z racji pełnionych obowiązków i tego, że w znacznie większej mierze są narażeni na niebezpieczeństwo osobiste, korzystają ze wzmożonej ochrony prawnej, która to zostanie omówiona w świetle zarówno materialnego, jak i procesowego prawa karnego oraz prawa cywilnego.

Zakres ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych określono w przepisach art. 148, art. 190, art. 190a, art. 212, art. 216, art. 222–224, art. 226, art. 231a, art. 233 i art. 234 oraz art. 238 k.k.⁹ Przepisy te określają, że czynami karalnymi ściganymi na mocy ustawy są:
• zabójstwo (art. 148 k.k.),
• groźba karalna (art. 190 k.k.),
• uporczywe nękanie (art. 190a k.k.),
• zniesławienie (art. 212 k.k.),
• znieważenie (art. 216 k.k.),
• naruszenie nietykalności cielesnej funkcjonariusza (art. 222 k.k.),
• czynna napaść (art. 223 k.k.),
• wymuszenie – rozumiane jako zmuszenie funkcjonariusza do podjęcia albo zaniechania prawnej czynności służbowej (art.224 k.k.),
• znieważenie funkcjonariusza (art. 226 k.k.).
• bezprawny zamach na funkcjonariusza (art. 231a k.k.)
• składanie fałszywych zeznań (art. 233 k.k.),
• fałszywe oskarżenie (art. 234 k.k.),
• fałszywe zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa (art. 238 k.k.).

Przepisy te pełnią więc funkcję „ochronną” funkcjonariusza publicznego, który pracuje często w trudnych środowiskach. Dlatego też należy każdy z nich dokładnie przenalizować.

Pierwszy typ czynu zabronionego, którego ofiarą może paść tylko funkcjonariusz publiczny, jest określony w art. 148 § 3 k.k., zgodnie z którym „Karze podlega, ten kto jednym czynem zabija więcej niż jedną osobę lub był wcześniej prawomocnie skazany za zabójstwo oraz sprawca zabójstwa funkcjonariusza publicznego popełnionego podczas lub w związku z pełnieniem przez niego obowiązków służbowych związanych z ochroną bezpieczeństwa ludzi lub ochroną bezpieczeństwa porządku publicznego¹⁰”. Statuuje on kwalifikowany typ zabójstwa, gdy pokrzywdzonym (czy bardziej prawidłowo w tym przypadku denatem) jest funkcjonariusz publiczny, a czyn popełniony został podczas lub w związku z pełnieniem przez niego obowiązków służbowych związanych z ochroną bezpieczeństwa ludzi albo ochroną bezpieczeństwa lub porządku publicznego. Typ ten funkcjonuje w prawie karnym od listopada 2010 r., przyjmuje się, że jest on kwalifikowany ze względu na szczególną ochronę osoby, na której jest dokonywany. Dla przyjęcia tego typu kwalifikowanego konieczna jest zbieżność czasowa popełnienia czynu oraz pełnienie służby przez funkcjonariusza.

Nie jest jednak wymagane, aby funkcjonariusz w momencie czynu zabójstwa interweniował, wystarczy, że czuwa on i chociażby obserwuje teren, na którym pełni służbę. Natomiast związek z pełnieniem obowiązków służbowych powinien być rozumiany funkcjonalnie i zazwyczaj wiąże się on z intencją działania sprawcy. Chodzi m.in. o działanie z zemsty za przeprowadzone przez funkcjonariusza czynności np. zatrzymanie sprawcy, samo wystosowanie aktu oskarżenia przeciwko danej osobie, interwencję (poza godzinami pracy) wobec osób zakłócających porządek publiczny. Mimo, że opisywany czyn jest przestępstwem umyślnym, musi jednak posiadać pewną dodatkową, wymaganą cechę – sprawca musi mieć zamiar zabicia funkcjonariusza publicznego podczas pełnienia lub w związku z pełnieniem przez niego obowiązków służbowych. Należy stwierdzić, że rozszerzenie ochrony funkcjonariuszy spowodowane jest faktem, że są oni najbardziej narażeni na niebezpieczeństwo osobiste, a równocześnie są niezbędni w państwie do zapobiegania i zwalczania przestępczości oraz budowania poczucia bezpieczeństwa publicznego¹¹.

Art. 190 k.k. wskazuje, że ten kto grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2¹². Przedmiotem ochrony w przypadku przestępstwa groźby karalnej jest wolność człowieka przed obawą popełnienia przestępstwa na jego szkodę lub szkodę osoby mu najbliższej. Chodzi o poczucie bezpieczeństwa jednostki: wolność w sferze psychicznej od strachu, zastraszenia obawy przed popełnieniem przestępstwa¹³. Najczęściej groźba będzie dotyczyła przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu mieniu bądź bezpieczeństwu powszechnemu. Przykładowo może to być groźba wysadzenia budynku (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2008 r.¹⁴), pozbawienia życia, uszkodzenia ciała, spowodowania rozstroju zdrowia¹⁵.

Określone w art. 190 § 1 k.k. przestępstwo groźby karalnej godzi w wolność człowieka w sferze psychicznej (wolność od strachu, zastraszenia). Jego treścią jest grożenie innej osobie popełnieniem przestępstwa (zbrodni lub występku) na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej. Oznacza to, że nie wypełnia znamion tego przestępstwa grożenie innej osobie popełnieniem wykroczenia lub innym naruszeniem prawa, choćby dotkliwym dla pokrzywdzonego (np. zerwaniem umowy, wydziedziczeniem itp.). Dla bytu przestępstwa groźby karalnej nie jest istotny rodzaj przestępstwa, którego popełnieniem sprawca grozi ani cel, w jakim to czyni, a nawet rzeczywisty zamiar spełnienia groźby. Sąd Najwyższy uznał, że groźba karalna może być wyrażona przez każde zachowanie się sprawcy (zapowiedź słowna, zawarta w piśmie, wyrażona gestem, np. mierzeniem z broni palnej itp.), jeżeli uzewnętrznia ono w sposób niewątpliwy groźbę popełnienia przestępstwa (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 sierpnia 1987 r.¹⁶). Dlatego też sąd Najwyższy przyjął, że groźba może być wrażona słowami, gestem, wyrazem twarzy, w ogóle zachowaniem się grożącego, byle tylko w sposób zrozumiały dla pokrzywdzonego dawała mu znać swoją treść. Groźba może być także zakomunikowana za pomocą pisma,w tym SMS-em, e-mailem, listownie, telegraficznie, czy też za pomocą rysunku, kolażu lub fotomontażu¹⁷. Warunkiem przestępności czynu jest, aby groźba wzbudzała uzasadnioną obawę, że będzie spełniona (art. 190 k.k.). Jest to więc przestępstwo materialne, przy czym stan uzasadnionej obawy osoby zagrożonej należy traktować jako skutek. Jeżeli groźba nie wzbudziła uzasadnionej obawy, a sprawca do jej wywołania bezpośrednio zmierzał, zachodzi usiłowanie popełnienia tego przestępstwa. Subiektywna ocena jest konieczna, ale niewystarczająca, gdyż ustawa posługuje się zwrotem o uzasadnionej obawie (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 4 lipca 2002 r.¹⁸). Decydować więc będą przesłanki odwołujące się do okoliczności i sposobu wyrażenia groźby, które mogą uzasadniać realną obawę, że będzie spełniona. Pozwala to wyeliminować z zakresu karalności groźby, których nikt rozsądny nie potraktowałby poważnie (groźby dla żartu, ośmieszenia osoby naiwnej, dokuczania partnerowi podczas kłótni małżeńskiej itp.). Strona podmiotowa omawianego przestępstwa polega na umyślności w formie zamiaru bezpośredniego, gdyż "grożenie" komuś jest zachowaniem intencjonalnym, zmierzającym do wywołania obawy.

Art. 190a k.k. podkreśla, że ten kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8¹⁹. Przedmiotem ochrony typu czynu zabronionego określonego w przedmiotowym artykule jest wolność od poczucia zagrożenia, a także wolność od wkraczania innych, bez zgody zainteresowanego, w chronioną konstytucyjnie sferę prywatności. M. Mozgawa określa główny przedmiot ochrony jako szeroko rozumianą „wolność (zarówno w aspekcie wolności „od czegoś”, od strachu, od nagabywania, od niechcianego towarzystwa innej osoby), jak i wolność «do czegoś» (przede wszystkim do zachowania swojej prywatności”). Istotę prywatności, w kontekście art. 190a k.k., stanowi według tego autora „decydowanie o przepływie informacji na temat własnej osoby i swobodne dysponowanie własnym postępowaniem²⁰.

Zachowanie realizujące znamiona typu z art. 190a § 1 k.k. ma polegać na uporczywym nękaniu innej osoby. Nękanie może przybrać bardzo różne formy. Mogą to być rozmowy telefoniczne, połączenia SMS, kontakty e-mailowe, nachodzenie w miejscu pracy, zaczepianie na ulicy, nagabywanie w domu, obserwowanie i śledzenie, narzucanie się z upominkami. Nie mogą to być czynności jednorazowe. O nękaniu może być mowa wtedy, gdy zachowania takie są wielokrotne. Mogą to być powtarzające się zachowania jednorodne lub różnorodne, np. telefony i nachodzenie w mieszkaniu lub w miejscu pracy. Zachowanie wtedy jest nękaniem, gdy wywołuje u pokrzywdzonego poczucie przykrości, krzywdy, dyskomfortu²¹.

Ważnym w regulacji przedmiotowego przepisu jest, że istotne naruszenie prywatności należy łączyć z dobrem prawnym określonym w art. 47 Konstytucji RP²². Prawo do prywatności oznacza także wolność od ingerencji w sferę prywatności, a więc w życie rodzinne, sprawy osobiste. Naruszenie prywatności będzie miało miejsce np. przez obserwowanie osoby pokrzywdzonej w jej mieszkaniu, fotografowanie jej w czasie wypoczynku lub fotografowanie osób jej najbliższych (małoletnich dzieci). Ustawa wymaga, aby naruszenie prywatności było istotne. Takim będzie zawsze wtargnięcie w sferę życia intymnego pokrzywdzonego. Znamię istotności znalazło swoje sprecyzowanie w Wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2016 r.²³. Sąd Najwyższy wówczas orzekł, że o istotności naruszenia prawa do prywatności nie decyduje sama treść materiałów powstała w wyniku nieuprawnionego wkroczenia w sferę prywatności pokrzywdzonego, ale przede wszystkim to, w jaki sposób do naruszenia doszło i ewentualnie jak często dochodziło do tych naruszeń²⁴.

Art. 212 k.k. wskazuje, że ten kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności²⁵. Przepis ten zawiera jurydyczny opis znamion typów czynów zabronionych określanych w literaturze i orzecznictwie mianem zniesławienia bądź pomówienia. W uproszczeniu – istota czynu karalnego sprowadza się do zachowania, przez które sprawca przypisuje innemu podmiotowi negatywnie oceniane właściwości lub postępowanie, co może doprowadzić do poniżenia tego ostatniego w opinii publicznej bądź też narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Przyjęta terminologia właściwie określa konstrukcję przestępstwa zniesławienia: „Przedmiotem ochrony jest tu sława, cześć w znaczeniu dobrego imienia, pozytywnego wyobrażenia o wartości danego człowieka u innych”. Lektura omawianego artykułu wraz z następującym po nim art. 213 k.k. wskazuje na odmienność znaczeniową prawnokarnej regulacji odpowiedzialności karnej za zniesławienie w porównaniu z wyobrażeniem funkcjonującym potocznie. O ile bowiem w tym ostatnim pomówienie odnosi się zazwyczaj do wypowiedzi stwierdzających nieprawdę, o tyle na gruncie prawa karnego, przy spełnieniu określonych przesłanek, można ponosić odpowiedzialność karną również w przypadku sformułowania zarzutów zgodnych ze stanem rzeczywistym²⁶. Dobrem chronionym przez treść art. 212 k.k. jest cześć, pojmowana jako godność, dobre imię, dobra sława, świadomość własnej wartości, szacunek dla samego siebie, honor, reputacja i duma. Cześć stanowi moralną wartość, z której jednostka zdaje sobie sprawę i której poszanowania ma prawo wymagać od innych. Przepis ten zapewnia prawnokarną ochronę czci i dobrego imienia którą deklaruje Konstytucja RP w art. 47, jako jedną z wolności i praw osobistych²⁷.

Art. 216 k.k. odnosi się do tematu znieważenia zaznaczając, że ten kto znieważa inną osobę w jej obecności albo choćby pod jej nieobecność, lecz publicznie lub w zamiarze, aby zniewaga do osoby tej dotarła, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności. Zaś ten kto znieważa inną osobę za pomocą środków masowego komunikowania, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku²⁸. Regulacja prawna dotycząca przestępstwa zniewagi chroni niegodność człowieka (cześć wewnętrzną) przed takimi naruszeniami, które według zdeterminowanych kulturowo i powszechnie przyjętych ocen stanowią wyraz pogardy dla człowieka niezależnie od jego uczuć samego pokrzywdzonego²⁹. Przestępstwo to określane jest także w doktrynie jako obraza, polegająca na ubliżeniu komuś, obraźliwym zachowaniu się wobec kogoś³⁰.

W treści art. 216 k.k. zostały określone dwa typy przestępstwa zniewagi: typ podstawowy (art. 216 § 1 k.k.) oraz kwalifikowany, polegający na popełnieniu tego czynu za pomocą środków masowego komunikowania (art. 216 § 2 k.k.)³¹. Dobrem chronionym przez treść art. 216 k.k. jest cześć człowieka, a ściślej jego godność osobista rozumiana jako wewnętrzny aspekt przynależny czci. Godnością człowieka jest subiektywne przekonanie o własnej wartości, subiektywne poczucie własnej wartości, przynależne każdemu człowiekowi i wynikające z faktu bycia człowiekiem. Artykuł ten stoi na straży gwarantowanego treścią art. 47 Konstytucji RP prawa do czci i dobrego imienia³².

Art. 222 k.k. traktuje, że ten kto narusza nietykalność cielesną funkcjonariusza publicznego lub osoby do pomocy mu przybranej podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3³³. Przedmiotem ochrony tego przepisu jest działalność instytucji państwowych i samorządowych (główny przedmiot ochrony) oraz nietykalność cielesna funkcjonariusza publicznego i osoby przybranej mu do pomocy (dodatkowy przedmiot ochrony). Regulacja ta chroniąc sprawność działania i autorytet tych instytucji, gwarantuje także nietykalność samego funkcjonariusza i osoby przybranej mu do pomocy. Przepis ten zapewnia funkcjonariuszom publicznym sprawne wykonywanie obowiązków służbowych przez zapewnienie im ochrony przed zamachami na ich nietykalność. Chroni nietykalność osobistą funkcjonariuszy publicznych i osób przybranych do czynności przed agresywnymi działaniami, mającymi charakter zniewagi czynnej³⁴. Naruszenie nietykalności cielesnej jest to fizyczne oddziaływanie na ciało człowieka, niepowodujące uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, mogące jednak pozostawić nieznaczne ślady. Chodzi o czyny, które nie powodują zmian anatomicznych lub fizjologicznych w organizmie ludzkim, a na skutek fizycznego oddziaływania na ciało człowieka wywołują przejściowy ból lub przykre uczucie fizyczne³⁵.

Następnie pochylić się należy nad art. 223 k.k., który reguluje zagadnienie czynnej napaści na funkcjonariusza publicznego wskazując, że ten kto, działając wspólnie i w porozumieniu z inną osobą lub używając broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu albo środka obezwładniającego, dopuszcza się czynnej napaści na funkcjonariusza publicznego lub osobę do pomocy mu przybraną podczas lub w związku
z pełnieniem obowiązków służbowych, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10³⁶. Przedmiotem ochrony tego przepisu jest prawidłowa działalność instytucji państwowych i samorządowych (główny przedmiot ochrony) oraz nietykalność cielesna, życie lub zdrowie funkcjonariusza publicznego i osoby przybranej mu do pomocy (dodatkowy przedmiot ochrony). Zachowaniem przestępnym jest czynna napaść dokonana „wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami” lub przy użyciu „broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego narzędzia albo środka obezwładniającego”. Czynną napaścią jest działanie zmierzające do wyrządzenia krzywdy funkcjonariuszowi publicznemu, np. w postaci naruszenia nietykalności cielesnej lub uszkodzenia ciała, chociażby cel ten nie został osiągnięty (przykładowo zamachnięcie się na funkcjonariusza publicznego w celu zadania ciosu nożem i wówczas czynna napaść jest dokonana niezależnie od tego, czy pokrzywdzonemu została wyrządzona krzywda³⁷.

W § 2 tego przepisu znajduje się typ kwalifikowany dla sytuacji, gdy na skutek czynnej napaści pokrzywdzony doznał ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. W doktrynie przyjmuje się, że za czynną napaść należy rozumieć działanie motywowane zamiarem wyrządzenia krzywdy fizycznej funkcjonariuszowi, choćby ten cel nie został osiągnięty. Odrzuca się zatem bierność, a także odepchnięcie funkcjonariusza, gdy to funkcjonariusz zaatakował. Często przyjmuje się, że działanie spełniające znamiona czynnej napaści to działanie gwałtowne, lecz nie zawsze takim musi być, bo już przy działaniach zaplanowanych wystarczającym będzie cel wyrządzenia krzywdy funkcjonariuszowi. Czynna napaść to pojęcie szersze od naruszenia nietykalności cielesnej, albowiem swym zakresem obejmuje także działania będące usiłowaniem tego naruszenia. Jednakże możliwa jest sytuacja, że naruszona zostanie nietykalność cielesna mimo, że nie zostanie zrealizowane przestępstwo czynnej napaści, gdyż sprawca działał w zamiarze ewentualnym³⁸.

Art. 224 k.k. odnosi się do wymuszenia wskazując na to, że ten kto przemocą lub groźbą bezprawną wywiera wpływ na czynności urzędowe organu administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3, przy czym tej samej karze podlega, kto stosuje przemoc lub groźbę bezprawną w celu zmuszenia funkcjonariusza publicznego albo osoby do pomocy mu przybranej do przedsięwzięcia lub zaniechania prawnej czynności służbowej³⁹. Przedmiotem ochrony tego przepisu jest funkcjonowanie administracji rządowej, organu państwowego oraz samorządu terytorialnego, Natomiast art. 224 § 2 k.k. dodatkowo chroni życie i zdrowie funkcjonariusza publicznego albo osoby do pomocy mu przybranej (dodatkowy przedmiot ochrony). Czynnością sprawczą w tym artykule jest zmuszenie, przy użyciu przemocy lub groźby bezprawnej funkcjonariusza publicznego lub osoby do pomocy mu przybranej, do przedsięwzięcia lub zaniechania prawnej czynności służbowej. Zmuszanie jest wywieraniem presji, skłanianie do określonego zachowania. Poprzez przemoc lub groźbę bezprawną sprawca zmierza do tego, aby wywrzeć wpływ na zachowanie się funkcjonariusza publicznego lub osobę do pomocy mu przybraną, ograniczyć jego swobodę w wyborze postepowania i zmusić do uczynienia lub zaniechania czegoś, co jest niezgodne z jego wolą. „Przemoc lub groźba bezprawna – jak podkreśla się w judykaturze, jest w tym wypadku narzędziem oddziaływania na psychikę indywidualnie oznaczonych osób (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 11 kwietnia 2002 r.⁴⁰).

Kolejnym przestępstwem, najbardziej chyba znamiennym dla podkreślenia wzmożonej ochrony funkcjonariuszy publicznych, jest znieważenie. Art. 226 k.k. stanowi, że ten kto znieważa funkcjonariusza publicznego albo osobę do pomocy mu przybraną podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku⁴¹. Przepis ten obejmuje ochroną dwa dobra prawne. Głównym jest poszanowanie dla osób realizujących pełnieniem swych obowiązków działalność instytucji państwowych lub samorządu terytorialnego jako niezbędny warunek prawidłowego funkcjonowania tej działalności. Dodatkowym przedmiotem ochrony jest dobro jednostkowe – godność osób pełniących obowiązki służbowe, tj. funkcjonariusza publicznego i osoby przybranej mu do pomocy⁴².

Użytemu w art. 226 § 1 k.k. określeniu „znieważa" należy nadawać taką samą treść, jak przy wykładni ogólnego typu przestępstwa znieważenia. Zniewagą będzie zawsze zachowanie obliczone na naruszenie godności danej osoby. Warunkiem penalizacji jest, aby działanie sprawcy miało charakter publiczny, tj. w miejscu publicznym lub przy użyciu takich środków, że znieważające lub poniżające treści mogą dotrzeć do świadomości większości, bliżej nieokreślonej liczby osób. Znieważenie można popełnić zarówno w zamiarze bezpośrednim, jak ewentualnym.

Można wyróżnić następujące rodzaje zniewagi:
• dokonana w obecności osoby znieważonej – tzw. zniewaga bezpośrednia,
• zniewaga, która nastąpiła pod nieobecność znieważonego, ale publicznie, czyli w warunkach, gdy może ona łatwo dotrzeć do konkretnej osoby – tzw. zniewaga zaoczna,
• dokonana niepublicznie i pod nieobecność znieważonego, ale z zamiarem, by zniewaga dotarła do tej osoby⁴³.

Wykładnia treści art. 226 § 1 k.k. odnosi się w zasadniczej części do znamienia „znieważa”. Słownik języka polskiego wskazuje, iż zniewaga to „naruszenie czyjejś godności⁴⁴”. J. Raglewski uznał, iż zniewagą są „rozmaitego rodzaju zachowania, których wspólną cechą jest to, że wyrażają pogardę dla godności drugiego człowieka⁴⁵”.

J. Wojciechowski stwierdził, iż „znieważenie polega na ubliżeniu komuś, zachowaniu się wobec niego w sposób obraźliwy, ubliżeniu mu. Znieważenie może być wyrażone różnymi zachowaniami sprawcy, obrażającymi innego człowieka, np. przez wypowiedź ustną, na piśmie, przez określony okrzyk, gest, znak, wizerunek”. Znieważenie polega na uwłaczaniu czci drugiego człowieka przez okazywanie mu pogardy, ubliżanie, obraźliwe zachowanie w stosunku do niego. Chodzi o naruszenie godności człowieka. Istotą znieważenia jest okazanie pogardy, która głębiej wyraża ujemny stosunek do wartości jaką reprezentuje człowiek niż lekceważenie⁴⁶. Znieważanie jest tożsame z tym określeniem użytym w art. 216 k.k. Chodzi o ubliżanie, naruszające godność osobistą oraz obrażanie, obejmujące uchybienie godności poprzez wypowiadanie niepochlebnych opinii, naruszających dobre imię⁴⁷.

Znieważenie może nastąpić słowem, pismem, wizerunkiem lub gestem. Znieważenie organu może przejawiać się w ostentacyjnym podarciu lub podeptaniu dokumentu wystawionego przez dany organ, w znieważającej wypowiedzi na sali sądowej lubw piśmie przesłanym do organu konstytucyjnego RP⁴⁸.

Znieważenie tych osób wyczerpuje znamiona przestępstwa z art. 226 § 1 KK, o ile miało miejsce podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych. Oznacza to, że znieważanie musi nastąpić w czasie pełnienia obowiązków służbowych i mieć z nimi związek. Obie te przesłanki muszą wystąpić łącznie. Należy wskazać także, iż sankcjami którymi obwarowane jest przestępstwo z art. 226 § 1 k.k., są: grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Dokonując analizy przedmiotowego przepisu, należy także skoncentrować się na analizie zależności pomiędzy znieważeniem funkcjonariusza publicznego a publicznością działania sprawcy. Związane jest to z rozbieżnością w orzecznictwie, która powstała wokół określania charakteru przestępstwa znieważenia funkcjonariusza publicznego z art. 226 § 1 k.k. a mianowicie przy odpowiedzi na pytanie, czy działanie sprawcy w danym czynie musi mieć charakter publiczny. Wydawać by się mogło, że ugruntowane jest stanowisko, że publiczność działania sprawcy nie stanowi znamion przestępstwa z art. 226 § 1 k.k., jednakże w pewnym momencie doszło do przełomu i na szczeblu najwyższym zajęto stanowisko przeciwne.

O wadze opisywanej sprzeczności orzeczniczej świadczy fakt zainteresowania się sprawą Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego i wystąpienie do Sądu Najwyższego z właściwym wnioskiem. Pierwszy kierunek orzeczniczy wskazywał, że sprawca znieważenia funkcjonariusza publicznego musi działać publicznie. Taki kierunek wykazano w następującym orzecznictwie:
• Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 9 lutego 2010 r.⁴⁹(„Przestępstwo znieważenia funkcjonariusza publicznego lub osoby przybranej mu do pomocy (art. 226 § 1 KK w brzmieniu nadanym art. 1 ustawy z dnia 9 maja 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny, Dz.U. Nr 122, poz. 782) może zostać popełnione, jeżeli znieważenie nastąpiło publicznie, podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych⁵⁰.”),
• Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 2 lutego 2011 r.⁵¹(„Odpowiedzialności karnej na podstawie art. 226 § 1 KK podlega tylko ten, kto znieważa funkcjonariusza publicznego lub osobę do pomocy mu przybraną, podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych. Jeżeli w opisie czynu wskazano, że oskarżony znieważył funkcjonariusza w czasie i podczas pełnienia przez niego obowiązków służbowych, oznacza to, że opis zarzucanego czynu nie zawierał wszystkich ustawowych znamion tego występku, niezbędnych dla przypisania ww. odpowiedzialności na podstawie tego przepisu⁵².”).

Drugi zaś kierunek orzecznictwa przyjmował założenie, że sprawcaznieważenia funkcjonariusza publicznego nie musi działać publicznie. Ten zaś kierunek uwidocznił się w następującym orzecznictwie:
• Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 20 czerwca 2012 r.⁵³ („Do znamion przestępstwa określonego w art. 226 § 1 KK nie należy publiczne działanie sprawcy.”),
• Wyrok Sądu Okręgowego w Gliwicach - VI Wydział Karny Odwoławczy z dnia 2 września 2019 r.⁵⁴ („Powszechnie przyjmuje się, że zniewaga funkcjonariusza może mieć formę wypowiedzi słownej, może być wyrażona w piśmie lub za pomocą wizerunku albo obraźliwym gestem demonstrującym pogardę dla danej osoby".W wyroku z dnia 9 lutego 2010 roku (II KK 176/09) Sąd Najwyższy wyraźnie ocenił jako znieważenie dokonane podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych wysłanie do sądu pisma znieważającego asesora sądowego."),
• Wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie - XIV Wydział Karny z dnia 14 września 2018 r.⁵⁵ („Należy przyjąć, że przedmiotem ochrony omawianego przepisu jest nietykalność cielesna funkcjonariusza publicznego oraz powaga reprezentowanego przez niego urzędu i niezakłócona realizacja zadań związanych z pełnioną funkcją. Zwrot normatywny "narusza nietykalność cielesną" obejmuje w istocie wszelkie możliwe sposoby ingerencji sprawcy w nietykalność cielesną drugiej osoby, w tym również popchnięcie (zob. postanowienie SN sygn. akt II K 145/10 z dnia 24 czerwca 2010 r. OSNwSK 2010/1/1269). Naruszenie nietykalności funkcjonariusza jest przestępstwem umyślnym, przy czym do zastosowania przepisu art. 222 § 1 KK konieczne jest ustalenie, że sprawca obejmował swoją świadomością i wolą to, że jego działanie skierowane jest przeciwko funkcjonariuszowi publicznemu lub osobie do pomocy mu przybranej oraz że ma ono związek z pełnieniem przez funkcjonariusza obowiązków służbowych."),
• Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 10 stycznia 2012 r.⁵⁶ („W świetle aktualnego orzecznictwa Sądu Najwyższego, uwzględniającego stan prawny ukształtowany ustawą z dnia 9 maja 2008 r., stanowiącą bezpośrednią konsekwencję wyroku Trybunału Konstytucyjnego, nie może być skutecznie kwestionowany pogląd, że przepis art. 226 § 1 KK nie zawiera znamienia publicznego działania.”),• Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 5 grudnia 2012 r.⁵⁷ („Typ czynu zabronionego z art. 226 § 1 KK w brzmieniu nadanym nowelizacją Kodeksu karnego, która weszła w życie w dniu 25 lipca 2008 r., nie zawiera znamienia publicznego charakteru działania sprawcy jako konstytutywnego elementu stanu faktycznego.”),
• Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 25 października 2011 r.⁵⁸ („Dla realizacji znamion przestępstwa z art. 226 § 1 KK, w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 9 maja 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny (Dz.U. Nr 122, poz. 782), nie jest konieczne, by znieważenie funkcjonariusza publicznego nastąpiło publicznie.”),
• Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 8 listopada 2011 r.⁵⁹ („Publiczność działania nie jest znamieniem przestępstwa z art. 226 § 1 KK w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 9 maja 2008 roku o zmianie ustawy - kodeks karny (Dz.U. Nr 122 poz. 782 (…)„W przeciwieństwie do przepisów art. 226 § 3 KK i art. 135 § 2 KK, przewidujących odpowiedzialność karną odpowiednio za znieważenie konstytucyjnego organu Rzeczypospolitej Polskiej i Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, przepis art. 226 § 1 KK nie zawiera znamienia publicznego działania jako warunku karalności za znieważenie funkcjonariusza publicznego.”).”,
• Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 9 lutego 2010 r.⁶⁰(„Przestępstwo znieważenia funkcjonariusza publicznego lub osoby przybranej mu do pomocy (art. 226 § 1 KK w brzmieniu nadanym art. 1 ustawy z dnia 9 maja 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny, Dz.U. Nr 122, poz. 782) może zostać popełnione, jeżeli znieważenie nastąpiło publicznie, podczas i w związku z pełnieniem obowiązków służbowych.”).

Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy, w składzie orzekającym w niniejszej sprawie, nie podziela poglądu wyrażonego, że wykładnia prokonstytucyjna prowadzi do wniosku, iż znamieniem przestępstwa określonego w art. 226 § 1 k.k., w aktualnym brzmieniu, jest także publiczność działania.

Art. 231a k.k. odnosi się do zamachu na funkcjonariusza publicznego wskazując, że z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych, podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, funkcjonariusz publiczny korzysta również wtedy, jeżeli bezprawny zamach na jego osobę został podjęty z powodu wykonywanego przez niego zawodu lub zajmowanego stanowiska⁶¹”. Na mocy tego przepisu ze szczególnej ochrony prawnokarnej przewidzianej dla funkcjonariuszy publicznych korzystają także funkcjonariusze, mimo że czyn nie został popełniony podczas lub w związku z popełnieniem czynności służbowych. Wymagane jest jednak, aby zamach bezprawny pozostał w związku przyczynowym z wykonywanym zawodem lub pełniona funkcją. Określony zawód lub stanowisko funkcjonariusza publicznego mają być źródłem zamachu, albowiem w interpretacji przedmiotowego przepisu istotnym jest, aby przyczyną zamachu był wykonywany zawód lub zajmowane stanowisko⁶².

Art. 233 k.k. reguluje temat składania fałszywych zeznań wskazując, że kto, składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8⁶³. Przepis ten reguluje odpowiedzialność karną za przestępstwo złożenia fałszywych zeznań, nieumyślnego przedstawienia fałszywej opinii lub ekspertyzy, co zwiększa stopień ochrony wymiaru sprawiedliwości przed wprowadzeniem w błąd organów procesowych w wyniku składania fałszywych zeznań lub fałszywych opinii. Poprzez ten artykuł ustawodawca spenalizował zachowanie uczestnika postępowania, polegające na składaniu fałszywych zeznań w obawie przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu lub jego najbliższym, gdy zeznający został pouczony o prawie do odmowy składania zeznań lub odpowiedzi na pytania. Warunkiem odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych zeznań i oświadczeń, jest uprzedzenie o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania lub odebranie przyrzeczenia. Brak takiego uprzedzenia w każdym wypadku wyłącza odpowiedzialność karną.

Przestępstwo określone w art. 233 k.k. może być popełnione w trzech postaciach:
• złożenie fałszywego zeznania (art. 233 § 1 k.k. – typ podstawowy, art. 233 § 1a k.k. – typ uprzywilejowany),
• przedstawienie fałszywej opinii lub tłumaczenia (typ przestępstwa umyślnego – art. 233 § 4 k.k., typ przestępstwa nieumyślnego – art. 233 § 4a k.k.),
• złożenie fałszywego oświadczenia (art. 233 § 6 k.k.)⁶⁴.

Art. 234 k.k. odnosi się do tematu fałszywego oskarżenia podkreślając, że ten kto, przed organem powołanym do ścigania lub orzekania w sprawach o przestępstwo, w tym i przestępstwo skarbowe, wykroczenie, wykroczenie skarbowe lub przewinienie dyscyplinarne, fałszywie oskarża inną osobę o popełnienie tych czynów zabronionych lub przewinienia dyscyplinarnego, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2⁶⁵. Znamionem, a tym samym sposobem popełnienia występku z tego przepisu jest oskarżenie, przez co rozumieć należy każde działanie podjęte przed organem powołanym do ścigania lub orzekania w sprawach o przestępstw, w tym przestępstwo skarbowe, wykroczenie, wykroczenie skarbowe lub przewinienie dyscyplinarne, zmierzające do ścigania lub oskarżenia innej osoby za przestępstwo, wykroczenie czy przewinienie dyscyplinarne. Fałszywe oskarżenie jest dokonane z chwilą dojścia treści oskarżenia (zawierającego zarzuty nieprawdziwe) do autora, którym jest organ powołany do ścigania lub orzekania w sprawach o przestępstwo, w tym przestępstwo skarbowe, wykroczenie, wykroczenie skarbowe lub przewinienie dyscyplinarne. Byt popełnienia tego przestępstwa nie jest uzależniony od zaistnienia skutków, a w szczególności spowodowania ścigania określonej osoby. Dokonanie tego przestępstwa następuje w momencie podniesienia przed organem powołanym do ścigania lub orzekania nieprawdziwego zarzutu, że inna osoba popełniła przestępstwo, wykroczenie lub przewinienie dyscyplinarne.

Oskarżony, który składając wyjaśnienia w związku z toczącym się przeciwko niemu postępowaniem karnym, fałszywie pomawia inną osobę o współudział w tym przestępstwie w celu ukrycia tożsamości i rzeczywistych współuczestników tego przestępstwa, a nie w celu własnej obrony, wykracza poza granice przysługującego mu prawa do obrony i może ponosić odpowiedzialność karną z art. 234 k.k. (Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2006 r.⁶⁶.

Art. 238 k.k. reguluje zagadnienie związane z fałszywym zawiadomieniem o popełnieniu przestępstwa, wskazując, że ten kto zawiadamia o przestępstwie lub o przestępstwie skarbowym organ powołany do ścigania wiedząc, że przestępstwa nie popełniono, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2⁶⁷”. Przepis ten dotyczy indywidualnego przedmiotu ochrony, którym jest prawidłowe działanie organów ścigania, które mają być chronione przed podejmowaniem zbędnych czynności dochodzeniowych i wykrywczych, co wiąże się z interesem społecznym, aby organy te koncentrowały się na wykrywaniu i ściganiu rzeczywistych przestępstw, a nie pozorowanych⁶⁸.

3. Ochrona prawna policjantów jako funkcjonariuszy publicznych w prawie cywilnym

Ochrona prawnosądowa policjantów jako funkcjonariuszy publicznych występuje także w regulacjach art. 23, art. 24, art. 444 i art. 448 k.c.⁶⁹ Przepisy te chronią życie, zdrowie i inne dobra osobiste policjantów odpowiednio:
• Art. 23 k.c. – dobra osobiste,
• Art. 24 k.c. – ochrona dóbr osobistych,
• Art. 444 k.c. – uszkodzenie ciała, wywołanie rozstroju zdrowia,
• Art. 448 k.c. – naruszenie dobra osobistego.

W pierwszej kolejności należy omówić temat ochrony dóbr osobistych, która została uregulowana w art. 23 k.c.⁷⁰, który stanowi, że dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim,wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach⁷¹.

W nauce polskiej prezentowane są różne definicje dobra osobistego, których wspólną cechą jest to, że zaliczają one dobra osobiste do kategorii wartości. Praktycznym jest takie ujęcie tematu, w myśl którego dobrami osobistymi są powszechnie uznane w społeczeństwie wartości niemajątkowe związane ściśle z osobą człowieka i będące przejawami godności osoby ludzkiej, obejmujące przede wszystkim integralność fizyczną i psychiczną oraz indywidualność człowieka⁷².

Dobra osobiste są ściśle związane z człowiekiem. Są jego atrybutami, nie istnieją w oderwaniu od podmiotu, któremu przysługują. Powstają wraz z powstaniem człowieka i praktycznie wygasają w chwili jego śmierci. Jako atrybuty osoby ludzkiej, dobra osobiste nie mogą być odłączone od ich podmiotu, nie da się ich zrzec ani przekazać drugiemu. Istotne znaczenie ma powiązanie dóbr osobistych z godnością człowieka. Status dobra osobistego i związaną z nim szczególną ochronę prawną ma nie każda wartość odnosząca się do osoby ludzkiej, ale tylko taka, która jest przejawem godności człowieka w jej osobowym ujęciu⁷³.

Niemajątkowy charakter dóbr osobistych jest pochodną ich zakorzenienia w godności człowieka. Dobro osobiste jako takie, nie ma wartości ekonomicznej. W naszej kulturze prawnej przyznaje się dobrom osobistym pozycję wyższą od pozycji jakichkolwiek dóbr majątkowych i konflikty między nimi rozstrzyga na korzyść tych pierwszych. Niektóre dobra osobiste pewnych osób wtórnie uzyskują wartość majątkową ze względu na sposób korzystania z nich przez podmioty, którym one przysługują (np. wizerunek, głos). To nie ta wartość decyduje jednak o istnieniu dobra, choć dzięki niej podmiot może uzyskiwać korzyści majątkowe z eksploatacji swojego dobra osobistego⁷⁴.

Część wartości traktowanych przez prawo cywilne jako dobra osobiste jest również przedmiotem ochrony prawa międzynarodowego i prawa konstytucyjnego. Nie każda jednak wolność czy prawo konstytucyjne albo prawo człowieka jest jednocześnie dobrem osobistym w rozumieniu art. 23 k.c.⁷⁵

Kolejną ochronę prawnosądową dla funkcjonariuszy publicznych stanowi art. 24 k.c. w świetle którego ten, którego dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny⁷⁶. Przepis ten wymienia roszczenia przysługujące w razie zagrożenia lub naruszenia dobra osobistego oraz wskazuje, że realizacja tych roszczeń nie jest możliwa, jeżeli działanie naruszyciela nie jest bezprawne. Artykuł ten reguluje bardziej szczegółowo roszczenia o zaniechanie i o usunięcie skutków naruszenia (roszczenia niemajątkowe) oraz wskazuje na możliwość dochodzenia także roszczeń majątkowych (o zadośćuczynienie pieniężne lub zapłatę odpowiedniej sumy na cel społeczny, a także o naprawienie szkody majątkowej) na podstawie przepisów odrębnych⁷⁷.

Zagrożenie lub naruszenie dobra osobistego. Możliwość żądania zaniechania działania uzależniona jest od tego, czy istnieje zagrożenie naruszenia dobra osobistego, natomiast możliwość żądania usunięcia skutków naruszenia zależy od tego, by naruszenie takie nastąpiło. Podstawową przesłanką wymagająca ustalenia w procesie o ochronę dóbr osobistych jest więc naruszenie tego dobra – rzeczywiste albo potencjalne i prawdopodobne⁷⁸.

Naruszenie dobra osobistego może mieć także postać umożliwienia dostępu do informacji o treści obraźliwej dla innej osoby przez świadczenie usługi hostingu na rzecz osób rozpowszechniających taką informację. Podmiot świadczący tę usługę musi wówczas wykazać brak bezprawności dokonanego naruszenia (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2016 r.⁷⁹).

Istotnym jest fakt, że z żądaniem ochrony dóbr osobistych może wystąpić jedynie osoba bezpośrednio dotknięta naruszeniem – ta, której dobra zostały bezpośrednio naruszone działaniem sprawcy⁸⁰.

Odnosząc się do regulacji stanowiących ochronę prawnosądową dla funkcjonariuszy publicznych wskazaną w prawie cywilnym należy wykazać możliwość wniesienia roszczeń przysługujących powodowi. W razie bezprawnego działania naruszającego lub zagrażającego dobru osobistemu, policjant może wystąpić na drogę sądową z określonym powództwem. Wyróżnia się:
• ochronę niemajątkową:
- żądanie zaniechania działania (jeżeli działanie jest bezprawne) – art. 24 § 1 k.c.,
- żądanie usunięcia skutku (w szczególności złożenie oświadczenia w odpowiedniej treści i odpowiedniej formie) – art. 24 § 1 k.c.,
• ochronę majątkową:
- żądanie naprawienia szkody na zasadach ogólnych, w przypadku gdy naruszono dobro osobiste i wystąpiła szkoda majątkowa – art. 24 § 2 k.c.,
• ochronę pośrednią (częściowo majątkową i częściowo niemajątkową):
- zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę – art. 448 k.c.,
- zasądzenie sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny – art. 448 k.c.

Dopuszczalna jest również forma ochrony dóbr osobistych w drodze powództwa o ustalenie, pozwalające powodowi na stwierdzenie, że dane dobro zostało zagrożone albo naruszone. Podstawę prawną tej formy ochrony stanowi art. 189 k.p.c.⁸¹, zgodnie z którym powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny⁸².

Dodatkowo należy zwrócić uwagę na możliwość wniesienia na podstawie art. 444 § 1 k.c. przez policjanta jako powoda, roszczeń w sytuacji odniesienia uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia. Regulacja ta stanowi, że w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty. Jeżeli w chwili wydania wyroku szkody nie da się dokładnie ustalić, poszkodowanemu może być przyznana renta tymczasowa⁸³. Przepis ten zawiera regulację dotycząca naprawienia szkody na osobie, obejmującą tylko elementy majątkowe tej szkody. Ustawodawca w tym artykule reguluje reperkusje odszkodowawcze związane z naruszeniem określonych dóbr osobistych, a mianowicie uszkodzeniem ciała lub wywołaniem rozstroju zdrowia. Przez uszkodzenie ciała należy rozumieć naruszenie integralności cielesnej (fizycznej), pozostawiające wyraźne ślady zarówno o charakterze zewnętrznym jak i uszkodzenie narządów wewnętrznych. Rozstrój zdrowia z kolei polega na różnorakich zakłóceniach normalnego funkcjonowania organizmu ludzkiego takich jak nerwice czy choroby psychiczne (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 1975 r.⁸⁴). Dodatkowo naprawienie szkody będącej konsekwencją spowodowanej uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia obejmować powinno wszelkie koszty będące skutkiem naruszenia wskazanych wyżej dóbr osobistych. Dotyczy to przede wszystkim kosztów leczenia i kosztów związanych z koniecznością przygotowania poszkodowanego do zmiany zawodu, jeśli skutkiem naruszenia wskazanych wyżej dóbr osobistych jest inwalidztwo poszkodowanego⁸⁵. Natomiast jeżeli chodzi o koszty leczenia to powinny być uwzględnione wszelkie koszty, które biorąc po uwagę aktualny stan wiedzy medycznej, dają realne szanse na poprawę stanu zdrowia poszkodowanego, a nie tylko koszty uwzględnione w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2002 r.⁸⁶).

Kolejnym przepisem stanowiącym ochronę prawnosądową jest art. 448 k.c. według którego w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia⁸⁷”. Przepis ten daje możliwość żądania zadośćuczynienia pieniężnego za doznana krzywdę w razie naruszenia jakiegokolwiek dobra osobistego. Pozwala on na przyznanie roszczeń w nim przewidzianych w każdym przypadku naruszenia dóbr osobistych, niezależnie od rodzaju naruszonego dobra osobistego⁸⁸. Przy ocenie, jaka jest suma roszczenia odpowiednia tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę spowodowaną naruszeniem dóbr osobistych, należy mieć na uwadze rodzaj dobra, które zostało naruszone oraz charakter, stopień nasilenia i czas trwania doznawania przez osobę, której dobro zostało naruszone, ujemnych przeżyć psychicznych spowodowanych naruszeniem. Dla tej oceny istotny jest także stopień winy osoby naruszającej dobra osobiste, cel, który zamierzała ona osiągnąć, podejmując działalnie naruszające te dobra i korzyść majątkowa, jaką w związku z tym działaniem uzyskała lub spodziewała się uzyskać (Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 28 marca 2012 r.⁸⁹).

4. Ochrona prawna funkcjonariusza publicznego w świetle ustawy o szczególnych rozwiązaniach dotyczących wsparcia służb mundurowych nadzorowanych przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych

Należy także omówić wybrane przepisy prawne, które zostały uregulowane w ustawie o szczególnych rozwiązaniach dotyczących wsparcia służb mundurowych nadzorowanych przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych, o zmianie ustawy o Służbie Więziennej oraz niektórych innych ustaw⁹⁰, mających stanowić wsparcie ze strony państwa funkcjonariuszom służb mundurowych w tym policjantom.

Art. 66a. Ustawy o szczególnych rozwiązaniach dotyczących wsparcia służb mundurowych stanowi, że:
„1.Policjantowi przysługuje zwrot kosztów poniesionych na ochronę prawną, jeżeli wszczęte przeciwko niemu postępowanie karne o przestępstwo popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych zostanie zakończone prawomocnym orzeczeniem o umorzeniu postępowania z powodu braku ustawowych znamion czynu zabronionego lub niepopełnienia przestępstwa albo wyrokiem uniewinniającym.

2. Zwrot kosztów poniesionych na ochronę prawną następuje ze środków budżetowych Policji, na wniosek policjanta, w wysokości faktycznie poniesionych kosztów, nie wyższej niż czterokrotność przeciętnego uposażenia policjantów obowiązującego w roku poprzedzającym dzień złożenia wniosku.

3. W szczególnie uzasadnionych przypadkach, kierując się dobrem służby, Komendant Główny Policji może zapewnić policjantowi, przeciwko któremu wszczęto postępowanie karne o przestępstwo popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych, ochronę prawną jeszcze przed zakończeniem tego postępowania. Poniesione przez Policję koszty ochrony prawnej nie podlegają zwrotowi przez policjanta, niezależnie od wyniku postępowania karnego”.

Natomiast w świetle art. 66b tej ustawy:
„1. Policjantowi pokrzywdzonemu przestępstwem, o którym mowa w art. 222, art. 223 lub art. 226 k.k., w związku z wykonywaniem czynności służbowych przysługuje, na jego wniosek, bezpłatna ochrona prawna w postępowaniu karnym, w którym uczestniczy w charakterze pokrzywdzonego lub oskarżyciela posiłkowego.
2. Ochronę prawną, o której mowa w ust. 1, zapewnia jednostka organizacyjna Policji, w której policjant pokrzywdzony przestępstwem pełni służbę, a jeżeli jednostka ta nie ma zapewnionej obsługi prawnej realizowanej przez radców prawnych lub adwokatów, ochronę prawną zapewnia właściwa miejscowo Komenda Wojewódzka Policji albo Komenda Stołeczna Policji”.

Jednocześnie wskazać należy, że ustawa ta zawiera także różne kwestie wywołujące rozbieżności w interpretacji:

• nieuregulowane zostały kwestie w jaki sposób i w jakiej formie ma być zapewniana wspomniana ochrona prawna przez jednostki Policji, w szczególności w przepisach wykonawczych nie zostało zdefiniowane pojęcie ochrony prawnej,

• brak jest zdefiniowania w szczególności czy jest to:
- udzielenie bieżącej konsultacji funkcjonariuszowi,
- czy może występowanie w charakterze pełnomocnika w postępowaniu karnym ze wszystkimi konsekwencjami w postaci zapoznawania się z aktami postępowania, opracowania wniosków dowodowych, sporządzania pism procesowych,
- czy też uczestnictwo w rozprawach sądowych,

•komplikację stanowi także art. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych⁹¹ wskazujący na to, że „pomoc prawna świadczona przez radcę prawnego ma na celu ochronę prawną interesów podmiotów, na których rzecz jest wykonywana” co oznacza, że radcowie prawni zatrudnieni w jednostkach organizacyjnych Policji są związani stosunkiem służbowym lub pracy z KWP, bądź jednostkami szczebla powiatowego. Nie są zaś formalnie związani jakimkolwiek stosunkiem prawnym z funkcjonariuszami, którym przysługuje ochrona prawna, zgodnie bowiem z art. 8 ust. 4 ustawy o radcach prawnych relacja pełnomocnika powinna być regulowana umową.

ZAKOŃCZENIE

Policjanci jako funkcjonariusze publiczni stanowią wysublimowaną grupę wśród wszystkich pokrzywdzonych, przestępstwa skierowane przeciwko ich dobrom są zasadniczo karane surowszymi sankcjami i ścigane z oskarżenia publicznego. Większość przestępstw skierowanych przeciwko tej grupie pokrzywdzonych posiada swoje odpowiedniki czynów, w których pokrzywdzonymi są inne podmioty. Uprzywilejowana pozycja spowodowana jest przede wszystkim tym, że funkcjonariusze są bardziej narażeni na stanie się ofiarami pewnych czynów zabronionych, ponieważ charakter ich pracy implikuje okoliczności temu sprzyjające. Co do zasady zachowanie wobec funkcjonariusza publicznego pośrednio wskazuje także przejawianie szacunku lub jego brak w stosunku do państwa. Wydaje się, że uzasadnieniem takiego zabiegu legislacyjnego jest przede wszystkim podkreślenie szczególnej roli funkcjonariuszy publicznych w wykonywaniu codziennych czynności swojej pracy zawodowej. Inną racjonalną przyczyną wydaje się świadomość prawna tych podmiotów jako pokrzywdzonych, być może ich świadomość obywatelska oraz wykształcenie, które to czynniki sprawiają, że obywatele ci chętniej korzystają z pomocy organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości, chociażby poprzez zgłaszanie przestępstw. A może nobilitacja funkcjonariuszy sprowadza się do pewnego rodzaju podkreślenia imperatywu państwowego, szczególnej roli władztwa administracyjnego. Rozróżnienie to jest w każdym razie jak najbardziej słuszne i zasadne już z racji odpowiedzialnego i ważnego stanowiska, dlatego powinni oni mieć zapewnioną specjalną ochronę.

W doktrynie prawa karnego i nauk penalnych wciąż zwraca się uwagę na to, że podnoszenie ustawowych zagrożeń kar dla przestępstw nie wpływa na częstotliwość ich popełniania. Co więcej, funkcjonariusze są też interesującym obiektem zagadnień prawa karnego procesowego, gdyż tak jak pozostali pokrzywdzeni stanowią oni cenne źródło dowodowe, a charakter wykonywanych przez nich czynności zazwyczaj w konfiguracjach dwu lub więcej osobowych, sprzyja temu, że w razie popełnienia czynów kryminalnych na ich szkodę, pozostali funkcjonariusze są świadkami tego czynu, co ułatwia jego dowodzenie. Od funkcjonariuszy także wymaga się wysokiego profesjonalizmu, podlegają oni, tak samo jak sędziowie, wyłączeniu od prowadzenia czynności, w których mogliby być stronniczymi, wymaga się, że podmioty te piastując swoje stanowiska rzetelnie i z najwyższą starannością, reprezentują konkretne organy i zarazem całe państwo.

Warto także zastanowić się nad występowaniem funkcjonariuszy publicznych w samej już roli uczestników postępowania, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie, że przestępstwo na ich niekorzyść zostało popełnione. Po pierwsze, wskazać należy, że pozostałe uprawnienia funkcjonariuszy jako pokrzywdzonych są tożsame z przywilejami wszelkich pokrzywdzonych, zatem mogą oni między innymi: korzystać z pomocy pełnomocnika, wnosić zażalenie na odmowę wszczęcia lub umorzenie postępowania, składać wnioski dowodowe, uczestniczyć w czynnościach, dochodzić zwrotu kosztów stawiennictwa, przeglądać akta postępowania przygotowawczego, dochodzić naprawienia szkody lub żądać zadośćuczynienia, a na etapie postępowania jurysdykcyjnego występować jako oskarżyciel posiłkowy.

Uprawnioną wydaje się konstatacja, że funkcjonariusze publiczni zazwyczaj charakteryzują się co najmniej minimalną wiedzą z zakresu prawa i społeczeństwa obywatelskiego, co z pewnością ułatwia im uczestnictwo w ewentualnym postępowaniu i przynajmniej w pewnym zakresie zmniejsza stres wywołany sytuacją, w jakiej się znaleźli. Wiedzą oni, jak przebiega postępowanie karne, czego można się po nim spodziewać, z jakimi obowiązkami i uprawnieniami dla uczestników się ono wiąże. Dodatkowo można stwierdzić, że z powodu piastowanych stanowisk zaufania publicznego, pokrzywdzeni tacy stanowią rzetelne źródło dowodowe, wymaga się od nich profesjonalizmu i działania dla dobra państwa oraz społeczeństwa w każdych okolicznościach, nawet wówczas, gdy chodzi o ich interesy prywatne⁹².

¹ Kontrola niesamoistna – gdy stanowi dodatkowy rodzaj działalności określonego organu.

² Kontrola samoistna – gdy kontrola przestrzegania prawa jest wyłączną funkcją danego organu).

³ J. Bodio, G. Borkowski, T. Demendecki, Ustrój organów ochrony prawnej. Część Szczegółowa, Wolter Kluwer, Warszawa 2016, s. 23-24.

⁴ Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (tekst jedn. z 2021 r. Dz. U. poz. 534 z późn. zm.).

⁵ Ibidem.

⁶ Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 sierpnia 2002 r. (IV KKN 566/98).

⁷ D. Świecki (red), Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Tom I, 4. Wydanie, Wolters Kluwer, Warszawa 2018, s. 322.

⁸ P. Czarnecki, A. Światłowski, Funkcjonariusz publiczny jako pokrzywdzony przestępstwem, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2021, s. 3.

⁹ Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (tekst jedn. Dz. U. z 2019 r., poz. 1950 z późn. zm.).

¹⁰ Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, op.cit.

¹¹ P. Czarnecki, A. Światłowski, Funkcjonariusz publiczny…op.cit, s. 4.

¹² Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, op.cit.

¹³ R. A. Stefański, Kodeks karny. Komentarz, 3 wydanie, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2017, s. 1124.

¹⁴ Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2008 r. (II K 1356/37).

¹⁵ R. A. Stefański, Kodeks karny…, op. cit., s. 1124.

¹⁶ Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 sierpnia 1987 r. (I KR 225/87).

¹⁷ R. A. Stefański, Kodeks karny..., op. cit., s. 1124.

¹⁸ Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 4 lipca 2002 r., (II AKa 163/02).

¹⁹ Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, op. cit.

²⁰https://lex.um.warszawa.pl/#/commentary/587374872/543452/wrobel-wlodzimierz-red-zoll-andrzej-red-kodeks-karny-czesc-szczegolna-tom-ii-czesc-i-komentarz-do...?cm=URELATIONS (dostęp: 30.12.2021).

²¹ Ibidem.

²² Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483).

²³ Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2016 r. (IV KK 196/15).

²⁴ Ibidem.

²⁵ Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, op. cit.

²⁶https://lex.um.warszawa.pl/#/commentary/587746475/543915/wrobel-wlodzimierz-red-zoll-andrzej-red-kodeks-karny-czesc-szczegolna-tom-ii-czesc-ii-komentarz...?cm=URELATIONS (dostęp: 30.12.2021).

²⁷ R. A. Stefański, Kodeks karny…, op. cit., s. 1349.

²⁸ Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, op. cit.

²⁹ R. A. Stefański, Kodeks karny…, op. cit., s. 1125.

³⁰ Ibidem, s. 1125.

³¹ Ibidem, s. 1126.

³² R. A. Stefański, Kodeks karny…op. cit., s. 1426.

³³ Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, op. cit.

³⁴ R. A. Stefański, Kodeks karny…, op. cit., s. 1475.

³⁵ Ibidem, s. 1476.

³⁶ Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, op. cit.

³⁷ R. A. Stefański, Kodeks karny…, op. cit., s. 1480.

³⁸ P. Czarnecki, A. Światłowski, Funkcjonariusz publiczny…, op. cit., s. 5.

³⁹ Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, op. cit.

⁴⁰ Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 11 kwietnia 2002 r. (II AKa 16/02).

⁴¹ Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, op. cit.

⁴² O. Górniok (red.), Kodeks karny. Komentarz, wyd. II, LexisNexis, Warszawa 2006, s. 41.

⁴³ M. Mozgawa, w: Mozgawa, Praktyczny komentarz KK, wyd. I, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Warszawa 2006, s. 418.

⁴⁴ www.sjp.pwn.pl (dostęp: 27.12.2021).

⁴⁵ J. Raglewski, w: W. Wróbel, A. Zoll, Kodeks Karny. Część szczególna. Tom II, Wolters Kluwer, Warszawa 2017, s. 786.

⁴⁶ W. Kulesza, Zniesławienie i zniewaga. Ochrona czci i godności osobistej człowieka w polskim prawie karnym – zagadnienia podstawowe, Warszawa 1984, s. 174.

⁴⁷ R. A. Stefański, Zniewaga: pojęcie i kryteria, [w:] M. Mozgawa (red.), Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej, Warszawa 2013, s. 148.

⁴⁸ R. Góral, Kodeks karny, Wydaw. Zrzesz. Prawników Polskich, Warszawa 2007, s. 376.

⁴⁹ Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 9 lutego 2010 r. (II KK 176/09).

⁵⁰ Ibidem.

⁵¹ Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 2 lutego 2011 r. (V KK 382/10).

⁵² Ibidem.

⁵³ Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 20 czerwca 2012 r. (I KZP 8/12).

⁵⁴ Wyrok Sądu Okręgowego w Gliwicach - VI Wydział Karny Odwoławczy z dnia 2 września 2019 r. (VI Ka 114/19).

⁵⁵ Wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie - XIV Wydział Karny z dnia 14 września 2018 r. (XIV K 349/18).

⁵⁶ Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 10 stycznia 2012 r. (II KK 215/11).

⁵⁷ Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 5 grudnia 2012 r. (III KK 137/12).

⁵⁸ Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 25 października 2011 r. (II KK 84/11).

⁵⁹ Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 8 listopada 2011 r. (II KK 93/11).

⁶⁰ Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 9 lutego 2010 r. (II KK 176/09).

⁶¹ Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, op. cit.

⁶² R. A. Stefański, Kodeks karny…, op. cit., s. 1516

⁶³ Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, op. cit.

⁶⁴ R. A. Stefański, Kodeks karny…, op. cit., s. 1523-1527.

⁶⁵ Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, op. cit.

⁶⁶ Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2006 r. (I KZP 49/05).

⁶⁷ Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny, op. cit.

⁶⁸ R. A. Stefański, Kodeks karny…, op. cit., s. 1532.

⁶⁹ Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn. z 2020 r. Dz. U. poz. 1740 z późn. zm.).

⁷⁰ Ibidem.

⁷¹ Ibidem.

⁷² E. Gniewek, P. Machnikowski, Kodeks cywilny. Komentarz, 8. Wydanie, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2017, s. 57.

⁷³ Ibidem, s. 57.

⁷⁴ Ibidem, s. 58.

⁷⁵ Ibidem, s. 58.

⁷⁶ Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, op. cit.

⁷⁷ E. Gniewek, P. Machnikowski, Kodeks cywilny…, op. cit., s. 60.

⁷⁸ Ibidem, s. 61.

⁷⁹ Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2016 r. (I CSK 598/15).

⁸⁰ E. Gniewek, P. Machnikowski, Kodeks cywilny…, op. cit., s. 63.

⁸¹ Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. z 2021 r. Dz. U. poz. 1805 z późn. zm.).

⁸² Ibidem.

⁸³ Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, op. cit.

⁸⁴ Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 1975 r. (II CR 18/75).

⁸⁵ E. Gniewek, P. Machnikowski, Kodeks cywilny…, op. cit., s. 935.

⁸⁶ Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2002 r. (II CKN 1018/00).

⁸⁷ Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, op. cit.

⁸⁸ E. Gniewek, P. Machnikowski, Kodeks cywilny…, op. cit., s. 951.

⁸⁹ Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 28 marca 2012 r. (I ACa 162/12).

⁹⁰ Ustawa o szczególnych rozwiązaniach dotyczących wsparcia służb mundurowych nadzorowanych przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych, o zmianie ustawy o Służbie Więziennej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2020, poz. 1610).

⁹¹ Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (tekst jedn. z 2020 r. Dz.U., poz.75 z późn. zm.).

⁹² P. Czarnecki, A. Światłowski, Funkcjonariusz publiczny jako pokrzywdzony przestępstwem, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2021, s. 5.

• Stefański R. A., Kodeks karny. Komentarz, 3 wydanie, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2017.

• Stefański R. A., Zniewaga: pojęcie i kryteria, [w:] M. Mozgawa (red.), Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej, Warszawa 2013.

• Świecki D. (red), Kodeks postępowania karnego. Komentarz. Tom I, 4. Wydanie, Wolters Kluwer, Warszawa 2018.

Akty prawne

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483).

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn. z 2020 r. Dz. U. poz. 1740 z późn. zm.).

• Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. z 2021 r. Dz. U. poz. 1805 z późn. zm.).

• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (tekst jedn. Dz. U. z 2019 r., poz. 1950 z późn. zm.).

• Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (tekst jedn. z 2021 r. Dz. U. poz. 534 z późn. zm.).

• Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (tekst jedn. z 2020 r. Dz.U., poz.75 z późn. zm.).

• Ustawa o szczególnych rozwiązaniach dotyczących wsparcia służb mundurowych nadzorowanych przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych, o zmianie ustawy o Służbie Więziennej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2020, poz. 1610).

Orzecznictwo

• Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 20 czerwca 2012 r. (I KZP 8/12).

• Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2006 r. (I KZP 49/05).

• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 sierpnia 1987 r. (I KR 225/87).

• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 1975 r. (II CR 18/75).

• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2002 r. (II CKN 1018/00).

• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2016 r. (I CSK 598/15).

• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2016 r. (IV KK 196/15).

• Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2008 r. (II K 1356/37).

• Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 9 lutego 2010 r. (II KK 176/09).

• Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 2 lutego 2011 r. (V KK 382/10).

• Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 10 stycznia 2012 r. (II KK 215/11).

• Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 5 grudnia 2012 r. (III KK 137/12).

• Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 25 października 2011 r. (II KK 84/11).

• Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 8 listopada 2011 r. (II KK 93/11).

• Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Karna z dnia 9 lutego 2010 r. (II KK 176/09).

• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 4 lipca 2002 r., (II AKa 163/02).

• Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 28 marca 2012 r. (I ACa 162/12).

• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 11 kwietnia 2002 r. (II AKa 16/02).

• Wyrok Sądu Okręgowego w Gliwicach - VI Wydział Karny Odwoławczy z dnia

2 września 2019 r. (VI Ka 114/19).

• Wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie - XIV Wydział Karny z dnia 14 września 2018 r. (XIV K 349/18).

• Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 sierpnia 2002 r. (IV KKN 566/98).

Netografia

• www.sjp.pwn.pl (dostęp: 19.01.2022).

•https://lex.um.warszawa.pl/#/commentary/587746475/543915/wrobel-wlodzimierz-red-zoll-andrzej-red-kodeks-karny-czesc-szczegolna-tom-ii-czesc-ii-komentarz...?cm=URELATIONS (dostęp: 19.01.2022).

•https://lex.um.warszawa.pl/#/commentary/587374872/543452/wrobel-wlodzimierz-red-zoll-andrzej-red-kodeks-karny-czesc-szczegolna-tom-ii-czesc-i-komentarz-do...?cm=URELATIONS (dostęp: 19.01.2022).

NASZ EKSPERT:

MGR KRZYSZTOF KONOPKA
Biegły Sądowy przy Sądzie Okręgowym w Częstochowie, Warszawy, Łomży i Ostrołęce, z zakresu kryminalistycznego badania dokumentów i pisma ręcznego, członek Polskiego Towarzystwa Kryminalistycznego, Polskiego Stowarzyszenia Rzeczoznawców i Biegłych Sądowych, Polskiego Stowarzyszenia Kolekcjonerów Broni Palnej i Strzelectwa Sportowego, Stowarzyszenia Komendantów Policji Polskiej, Ekspert PSRiBS, Redaktor Naczelny Czasopisma Naukowo-Technicznego „Biegły Sądowy” i Członek Rady Programowej Czasopisma „Inżynieria Bezpieczeństwa Obiektów Antropogenicznych”, konsultant naukowy Komendy Stołecznej Policji w Warszawie oraz wykładowca akademicki UTH i WSA. Autor licznych publikacji i artykułów z zakresu prawa, bezpieczeństwa, kryminalistyki oraz ekonomii.

Jeśli ktoś z Was ma na swoim koncie publikacje przydatne dla naszych czytelników, poruszające zagadnienia związane z policyjną służbą i chciałby opublikować je na łamach „Stołecznego Magazynu Policyjnego”, prosimy o kontakt: redakcjasmp@gmail.com

Wyszukiwarka

Stołeczny Magazyn Policyjny - strona główna