Kajdanki
19.05.2023 • Tomasz Oleszczuk
Historia kajdanek sięga starożytności i z badań historycznych wynika, że znane były już w IV wieku p.n.e. Wówczas używano ich do krępowania więźniów i niewolników. Istnieją podania mówiące o tym, że Grecy po zwycięskiej bitwie z Kartagińczykami w ich taborach znaleźli wozy pełne kajdan, czyli łańcuchów do skuwania rąk i nóg, które przygotowano, przewidując wielkie zwycięstwo i mnóstwo niewolników.
Zdjęcie: Tomasz Oleszczuk, WKS KSP
Przez wiele setek lat nastąpił zastój w rozwoju tego typu przedmiotów. Wyjątek stanowiły różnego rodzaju urządzenia do publicznego karania przestępców, do których zaliczały się dyby, czy też pręgieże.
W miarę upływu czasu zmieniała się forma narzędzi do krępowania ludzi, aż w XIX wieku przyjęły one kształt zbliżony do współcześnie użytkowanych. Wtedy też zaczęły być stosowane przez Policję i inne służby porządkowe do zapobiegania ucieczkom i ochrony przed niebezpiecznymi osobami. Zaczęto ich używać również w więzieniach, jako standardowego narzędzia do krępowania więźniów.
Około roku 1850 w Anglii, znane już były dwa rodzaje (podobnych do współczesnych) ogólnie używanych kajdanek. Początkowo były nieporęczne, a ich zakładanie stanowiło problem, szczególnie wobec aresztanta, który stawiał opór. Kajdanki nie pasowały też na wszystkie przeguby i czasem zdarzało się, że zbyt duże się ześlizgiwały.
Z biegiem czasu kajdanki stały się bardziej uniwersalne, lżejsze i łatwiejsze do zakładania. Nowożytne kajdanki sięgają roku 1862, kiedy W. V. Adams opatentował kajdanki z regulowaną zapadką, udoskonalił je Orson Phelps. Na bazie tych wynalazków John Tower wypuścił na rynek kajdanki w kształcie, którego używa się do dzisiaj.
Kolejnym twórcą, który przyczynił się do rozwoju konstrukcji kajdanek, był niemiecki imigrant Franz Holzhausen, który w 1893 roku wyprodukował i opatentował kajdanki policyjne (bardzo popularne wśród ówczesnych stróżów prawa) wykonane z hartowanej stali, które składały się z dwóch łączonych ze sobą pierścieni, zaciskających się na nadgarstkach przestępcy za pomocą specjalnego mechanizmu.
Współczesne kajdanki najbardziej zbliżone są do tych, które opatentował w 1912 roku Georg Carney i składają się najczęściej z dwóch otwieranych kluczem obręczy (zakładanych na ręce lub nogi) oraz łącznika, którym może być łańcuch, zawias, przegub lub stalowa linka. Ciekawą odmianą, jednak również bardzo skuteczną, są malutkie kajdanki zakładane jedynie na kciuki. Istnieją również samozaciskowe kajdanki, zrobione z wysokowytrzymałego tworzywa sztucznego tzw. trytytki.
Prawne warunki użycia kajdanek zależą od kraju i regionu świata. W większości miejsc na ziemi kajdanki mogą być używane tylko wtedy, gdy istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa lub istnieje zagrożenie dla bezpieczeństwa publicznego. W niektórych krajach są również przepisy specjalne regulujące rodzaj kajdanek, które mogą być używane i sposób, w jaki można z nich korzystać.
W Polskich warunkach prawnych podstawowymi aktami prawnymi warunkującymi użycie kajdanek są kodeks karny i kodeks postępowania karnego. W przypadku Policji te zasady reguluje Ustawa o Policji i Ustawa o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej, gdzie w art. 15, wymieniono sposoby, warunki i techniki ich użycia.
Kajdanki doczekały się nawet swojego dnia. Od 2010 r. Dzień Kajdanek przypada corocznie 20 lutego. Święto te jest obchodzone głównie w USA, gdzie promują je wielkie koncerny produkujące te urządzenia.
Za patrona kajdanek nie obrano jednak Adamsa, który jako pierwszy je opatentował, a Harry’ego Houdiniego (1874-1926), iluzjonistę, którego niezbędnym atrybutem w niemalże każdym występie były właśnie kajdanki.