Stołeczny Magazyn Policyjny - strona główna

Zmiany w prawie karnym

07.01.2015 • Dominik Mikołajczyk

1 lipca 2015 roku wejdą w życie kolejne przepisy ustawy z dnia 27 września 2013 roku o zmianie Kodeksu postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw. Nowelizacja zmodyfikuje dotychczasowy model polskiego procesu karnego i wpłynie na działalność i pracę wszystkich podmiotów uczestniczących w procesie karnym. Zmiany wprowadzone ustawą, będą miały znaczny wpływ na prowadzenie postępowań przygotowawczych przez Policję oraz realizację czynności w toku postępowania karnego.

Jednym z podstawowych zadań, jakie zostaną zrealizowane w pierwszej połowie 2015 roku, będzie przygotowanie Policji do wdrożenia nowelizacji. Planowany jest cykl szkoleń, które będą prowadzone zarówno przez prokuratorów, jak i tzw. liderów. Wszyscy policjanci, którzy wezmą udział w szkoleniach, przed przystąpieniem do nich powinni zaznajomić się z opracowaniem książkowym [„Zmiany w procedurze karnej, Szkoła Policji w Pile, 2014 rok”- isp.policja.pl (nowelizacja procedury karnej – aktualności)], które  zostało opracowane w Komendzie Głównej Policji. Formuła  szkoleń zakłada, że będą to zajęcia warsztatowe, służące temu, aby przede wszystkim rozmawiać już o konkretnych rozwiązaniach.

Wspomniany podręcznik jest zbiorem opracowań dotyczących idei i ogólnych założeń nowelizacji, zmian  w przepisach regulujących zasady procesów postępowania dowodowego, praw  i obowiązków stron w postępowaniu przygotowawczym, zmian   w formach postępowania przygotowawczego, zmian w przepisach o środkach przymusu bezpośredniego, mediacji i trybów konsensualnych w postępowaniu karnym oraz czynności związanych z zakończeniem postępowania przygotowawczego. Z uwagi na brak możliwości określenia stanu prawnego w dniu 1 lipca 2015 r., z uwagi na procedowane zmiany, opracowanie będzie z pewnością wymagało aktualizacji.

Poszczególne zagadnienia, zawarte we wspomnianej publikacji, będą przez nas omawiane w kolejnych artykułach. Dziś zaczniemy od ogólnej charakterystyki zmian w procedurze karnej.

Zasadniczym celem ustawy jest wprowadzenie zmian, które mają doprowadzić do zlikwidowania dwóch podstawowych problemów, z jakimi mamy do czynienia w sprawach karnych, a mianowicie: zbyt długiego czasu trwania postępowań oraz nadmiernej długotrwałości stosowanego tymczasowego aresztowania. Zmiany te zmierzają do wprowadzenia kilku zasadniczych modyfikacji, z których najważniejszą jest przemodelowanie postępowania jurysdykcyjnego w kierunku większej kontradyktoryjności. Ma to zostać zrealizowane poprzez:  

• zmniejszenie znaczenia postępowania dowodowego prowadzonego na etapie postępowania przygotowawczego i sprawienie, że obowiązek wykazania swojego stanowiska przed sądem spoczywać będzie na stronach postępowania. Odciąży to skład orzekający, który nie będzie miał obowiązku dowodzenia racji stron, a pełnić będzie jedynie funkcję obiektywnego i niezawisłego arbitra. Sąd będzie mógł przeprowadzać dowód z urzędu, ale jedynie w wyjątkowych przypadkach;
• wprowadzenie nowych zasad dotyczących dopuszczania i przeprowadzania dowodów przed sądem,
• wprowadzenie reguły, zgodnie z którą do sądu wraz z aktem oskarżenia przesyłana będzie jedynie ta część akt, która zawierała będzie materiały wspierające oskarżenie (nie jak dotychczas całość akt postępowania);
• spowodowanie, że nie będzie już możliwe zwrócenie przez sąd  sprawy  prokuratorowi w celu „poszukiwania dowodów” i wskazanie, że zwrot może nastąpić w sytuacji niedokonania w postępowaniu przygotowawczym czynności, które są obligatoryjne, a ich przeprowadzenie nie jest w postępowaniu sądowym możliwe lub powodowałoby znaczne trudności;
• sprawienie, że udział obrońcy stanie się w postępowaniu sądowym regułą, niezależnie od statusu materialnego oskarżonego.

Kolejna grupa zmian to przepisy dotyczące możliwości zawierania porozumień procesowych. Porozumienia te mają służyć przyspieszeniu, a co za tym idzie, usprawnieniu postępowania dzięki stworzeniu prawnych ram szerszego wykorzystania konsensualnych sposobów zakończenia postępowania karnego i w szerszym zakresie wykorzystaniu idei sprawiedliwości naprawczej, także dzięki nowemu ujęciu instytucji mediacji.

Zmiany te :

• dadzą prokuratorowi możliwość wnioskowania  o skazanie bez rozprawy w przypadku wszystkich występków (art. 335 k.p.k.);
• oskarżonemu dadzą możliwość wnioskowania o skazanie bez przeprowadzania postępowania dowodowego (art. 338a k.p.k. oraz w art. 387 § 1 k.p.k.);
• wprowadzą zakaz przesłuchiwania mediatora jako świadka, co do faktów, o których dowiedział się od oskarżonego lub pokrzywdzonego prowadząc postępowanie mediacyjne, co zabezpieczy zasadę poufności postępowania mediacyjnego oraz  rozszerzy zakres prowadzenia mediacji na sprawy o wykroczenia;
• nadadzą klauzulę wykonalności ugodzie zawartej w postępowaniu mediacyjnym;
• dodadzą w kodeksie karnym nowego art. 59a, w którym umożliwia się umorzenie postępowania na wniosek pokrzywdzonego, jeżeli sprawca, który nie był uprzednio skazany za przestępstwo umyślne z użyciem przemocy, naprawił szkodę lub zadośćuczynił wyrządzonej krzywdzie.

Ostatnia grupa zmienianych przepisów dotyczyła będzie stosowania w postępowaniu karnym środków zapobiegawczych, a w szczególności tymczasowego aresztowania.

Nowa ustawa zawiera przepisy, które mają ograniczyć stosowanie zbyt długiego tymczasowego aresztowania,  głównie  do czasu wydania pierwszego wyroku w sprawie. Ma  również za zadanie dostosowanie polskiej procedury karnej do wymogów wynikających z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, szczególnie w zakresie przepisów dotyczących prawa do obrony i udziału oskarżonego w rozprawie głównej. Planowane ograniczenie składu sądu orzekającego zarówno na rozprawie, jak i na posiedzeniu oraz nowy kształt przepisów dotyczących postępowania odwoławczego, będzie miało na celu zapobieganie przewlekłości postępowania

Należy przyjąć, że nowe przepisy spowodują powstanie nowego modelu postępowania przygotowawczego, w którym nie będzie się, jak dotychczas wyjaśniało wszystkich okoliczności sprawy i przeprowadzało wszystkich dowodów. Będzie można tylko ustalać dowody i ich treść, natomiast ich przeprowadzanie następować będzie na rozprawie. W postępowaniu przygotowawczym ustalać się będzie jedynie, czy są podstawy do wniesienia aktu oskarżenia oraz zabezpieczać dowody, które nie będą mogły być powtórzone na rozprawie. Będzie ono pomagało prokuratorowi podjąć decyzję co do wniesienia aktu oskarżenia lub zaniechania ścigania.

opracowano we współpracy z WDŚ KSP