Cele postępowania przygotowawczego na podstawie nowelizacji k.p.k.
04.02.2015 • Dominik Mikołajczyk
Postępowanie przygotowawcze ma dwie formy: śledztwo i dochodzenie. Ustawodawca zdefiniował, jakie cele mają przyświecać prowadzeniu każdego postępowania przygotowawczego. W artykule przybliżamy tę problematykę, uwzgledniając modyfikację celów, zgodnie z nowelizacją Kodeksu postępowania karnego.
Zgodnie z art. 297 k.p.k.
§ 1. Celem postępowania przygotowawczego jest:
- ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo,
- wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy,
- zebranie danych stosownie do art. 213 i 214 k.p.k.,
- wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody,
- zebranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodów w zakresie niezbędnym do stwierdzenia zasadności wniesienia aktu oskarżenia albo innego zakończenia postępowania, jak również do przedstawienia wniosku o dopuszczenie tych dowodów i przeprowadzenie ich przed sądem (poprzednie brzmienie: zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu).
§ 2. W postępowaniu przygotowawczym należy dążyć także do wyjaśnienia okoliczności, które sprzyjały popełnieniu czynu.
Postępowanie przygotowawcze, które jest jednym z etapów postępowania karnego, realizuje cele ogólne, które stoją przed postępowaniem karnym, określone w art. 2 § 1 k.p.k. oraz cele właściwe tylko temu postępowaniu zawarte w art. 297 k.p.k.
Podstawowym celem, jaki formułuje Ustawa jest ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo (art. 297 § 1 pkt 1 k.p.k.) W przypadku „uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa” (art.303 k.p.k.) wszczyna się postępowanie i dopiero we wszczętym postępowaniu ustala, czy rzeczywiście miał miejsce czyn zabroniony i kogo można pociągnąć za niego do odpowiedzialności.
Drugim celem postępowania przygotowawczego jest wykrycie i w razie potrzeby, ujęcie sprawcy (art. 297 § 1 pkt 2 k.p.k.). Oznacza to, że zadaniem organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze, w toku całego stadium, jest dążenie do ustalenia osoby rzeczywistego sprawcy. Samo więc przedstawienie danej osobie zarzutów, nie zwalnia z obowiązku dalszego poszukiwania dowodów w kwestii sprawstwa.
Kolejny cel – zbieranie danych wskazanych w art. 297 § 1 pkt 3 k.p.k. powinno dotyczyć osoby posiadającej status podejrzanego. Zadanie polegające na zbieraniu danych stosownie do art. 213 k.p.k. i 214 k.p.k. oznacza obowiązek zbierania o osobie podejrzanego danych, które dadzą możliwość prawidłowego i zindywidualizowanego orzekania.
Wyjaśnienie okoliczności sprawy jako cel wskazany w art. 297 § 1 pkt 4 k.p.k. ma pozwolić na pełną ocenę okoliczności popełnienia przestępstwa, jak też zachowania się podmiotu przestępstwa. Do okoliczności zaliczamy: czas, miejsce, sposób popełnienia przestępstwa, powstałe skutki, okoliczności decydujące o winie, stopniu społecznej szkodliwości czynu, a także okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną oraz stanowiące podstawę wymiaru kary. Zgodnie z art. 297 § 1 pkt 4 kpk, w zakres wyjaśnienia okoliczności wchodzi również ustalenie, na czyją szkodę popełniono przestępstwo i jaki jest rozmiar powstałej szkody.
Treść znowelizowanego art. 297 § 1 pkt 5 k.p.k. wskazuje, że zbieranie, zabezpieczenie i utrwalenie dowodów ma następować jedynie w zakresie niezbędnym do stwierdzenia zasadności wniesienia aktu oskarżenia albo innego zakończenia postanowienia, a także do przedstawienia wniosku o dopuszczenie tych dowodów i przeprowadzenie ich przed sądem.
Przepis ten dotyczy zarówno śledztwa, jak i dochodzenia. Nowelizacja wskazuje odmienny cel czynności dowodowych przeprowadzanych na etapie postępowania przygotowawczego, polegających po pierwsze na uzyskaniu dowodów niezbędnych do zakończenia stadium postępowania przygotowawczego, po drugie zaś przeprowadzenie wszelkich czynności dowodowych o charakterze niepowtarzalnym lub gdy istnieje ryzyko, że na etapie jurysdykcyjnym nie będzie możliwe ich przeprowadzenie. Prowadzącego postępowanie w dalszym ciągu nie zwalnia się jednak od zgromadzenia w postępowaniu przygotowawczym wszelkich dowodów, których przeprowadzenia oskarżyciel będzie żądał przed sądem.
W praktyce polegało to będzie na utrwaleniu w postępowaniu przygotowawczym jedynie tych czynności dowodowych, których przeprowadzenie przed sądem nie jest możliwe (oględziny miejsca zdarzenia, przeszukanie pomieszczeń), jak również tych, które mają fundamentalne znaczenie dla podjęcia decyzji o potrzebie wniesienia aktu oskarżenia w sprawie. Podobnie będzie w przypadku, kiedy zajdą okoliczności wskazujące na inny właściwy sposób zakończenia postępowania, np. umorzenie, gdy znajdą się dowody, na podstawie których można ustalić, iż podejrzany nie popełnił zarzucanego mu czynu.
Cel określony w art. 297 § 2 k.p.k. wiąże się z zadaniem postępowania karnego wskazanym w art. 2 § 1 pkt 2 k.p.k. oraz art. 19 § 1 k.p.k.
- art. 2 § 1 pkt 2: przepisy niniejszego kodeksu mają na celu takie ukształtowanie postępowania karnego, aby przez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie okoliczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięte zostały zadania postępowania karnego nie tylko w zwalczaniu przestępstw, lecz również w zapobieganiu im oraz w umacnianiu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego,
- art. 19 § 1: w razie stwierdzenia w postępowaniu karnym poważnego uchybienia w działaniu instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, zwłaszcza gdy sprzyja ono popełnieniu przestępstwa, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, zawiadamia o tym uchybieniu organ powołany do nadzoru nad daną jednostką organizacyjną, zaś w razie potrzeby także organ kontroli. Policja powiadamia prokuratora o ujawnionych przez siebie uchybieniach.
Realizując cele postępowania wskazane w art. 297 § 1 k.p.k. nie należy zapominać o wyjaśnieniu także okoliczności sprzyjających popełnieniu takich czynów, choć przede wszystkim, najważniejsze jest ustalenie, czy popełniono przestępstwo, wykrycie oraz ujęcie jego sprawcy, wyjaśnienie okoliczności istotnych dla sprawy i zabezpieczenie dowodów.
opracowano we współpracy z WDŚ KSP